Ιστορίες θερινής ώρας

Με γαλάζιο χρώμα οι χώρες και περιοχές που
ακολουθούν το σύστημα της θερινής ώρας,
με πορτοκαλί αυτές που το ακολουθούσαν
παλιότερα και κόκκινο αυτές που δεν το ακολούθησαν ποτέ.

Γιατί κάθε Μάρτιο γυρίζουμε τα ρολόγια μία ώρα μπροστά

«Στον επόμενο τόνο...» (της 3ης πρωινής ώρας την Κυριακή και για τους προσεχείς επτά μήνες ) «η ώρα θα είναι...» θερινή. Καλό θα ήταν να προχωρήσουμε τους λεπτοδείκτες των ρολογιών μας 60 λεπτά μπροστά εγκαίρως, διότι στη... συγκεκριμένη περίπτωση οι δικαιολογίες μάλλον δεν εξυπηρετούν ­ ειδικά για τυχόν καθυστερήσεις σε ραντεβού! Οσο για τα 3.600 δευτερόλεπτα ξεκούρασης (... ή διασκέδασης) που θα χάσουμε, έχει ήδη κανονιστεί να τα... πάρουμε πίσω την Κυριακή 26 Οκτωβρίου, οπότε και θα «ξαναγυρίσουμε» στη χειμερινή ώρα.

Επ' ευκαιρία: Εχει απασχολήσει ποτέ κανέναν γιατί «σβήνεται» μια ώρα από το 24ωρό μας κάθε τελευταία Κυριακή του Μαρτίου ή γιατί κάθε κράτος στη Γη έχει τη δική του ώρα; Μια σχετική δημοσκόπηση που έγινε πριν από μερικά χρόνια στις ΗΠΑ έδειξε ότι μόνο ένα άτομο στις... 10.000 (!) γνώριζε τις απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις.

Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά διευκρινίζοντας από την αρχή ότι το ημερολόγιο που ακολουθούμε δεν είναι ­ και δεν μπορεί να είναι ­ κάτι το απόλυτο ούτε βασίζεται σε κάποιον θείο νόμο. Αποτελεί απλώς ένα ανθρώπινο «κατασκεύασμα», ένα σύστημα μέτρησης του χρόνου που δημιουργήθηκε με βάση τα τακτικώς επαναλαμβανόμενα ουράνια φαινόμενα. Οσον αφορά όμως την εφαρμογή της «θερινής ώρας» κάθε άνοιξη «το θέμα δεν είναι επιστημονικό ­ δεν βασίζεται δηλαδή σε κάποιες αστρονομικές παρατηρήσεις ­ αλλά καθαρά πρακτικό και έχει να κάνει με την εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας» λέει στο «Βήμα» ο κ. Χ. Βάρβογλης, αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης και συνεχίζει: «Η εφαρμογή της θερινής ώρας ουσιαστικά δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα εφεύρημα των κρατών για να ξεκινούν οι καθημερινές μας δραστηριότητες νωρίτερα και να εκμεταλλευόμαστε περισσότερες ώρες ηλιακού φωτός. Αντί λοιπόν να λέμε ότι το καλοκαίρι όλες οι δουλειές θα αρχίζουν μία ώρα νωρίτερα (για παράδειγμα στις 7 το πρωί) και να διαμαρτύρεται ο κόσμος, «βαφτίζουμε» το επτά... οκτώ και έτσι κανείς δεν αντιδρά. Τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Ενωση αποφάσισε η αλλαγή της ώρας να εφαρμόζεται ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες-μέλη από το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Μαρτίου ως και το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Οκτωβρίου ­ ενώ ως το 1997 επιστρέφαμε στη χειμερινή ώρα στο τέλος Σεπτεμβρίου».

Η τοπική ώρα

Κανονικά αν ακολουθούσαμε με απόλυτη ακρίβεια κάθε «βήμα» του βασιλιά ήλιου, που είναι η κύρια πηγή ενέργειας και ρυθμίζει όλες τις δραστηριότητες πάνω στη Γη, κάθε τόπος θα έπρεπε να έχει τη δική του ώρα, έτσι ώστε όταν ο Ηλιος μεσουρανεί στον τόπο αυτόν τα ρολόγια να δείχνουν 12 το μεσημέρι. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι οι διάφοροι τόποι ­ ακόμη και μέσα στην ίδια χώρα (π.χ. η Κέρκυρα και η Ρόδος) ­ θα είχαν διαφορετική ώρα. Το γεγονός αυτό οφείλεται αποκλειστικά στην αέναη περιστροφή του πλανήτη μας γύρω από τον άξονά του, που την αντιλαμβανόμαστε από την ημερήσια «διαδρομή» του πύρινου άστρου στον ουρανό μας. Ο καθημερινά επαναλαμβανόμενος κύκλος της Ανατολής-Δύσης - Ανατολής-Δύσης αποτελεί και την πρώτη και βασική μονάδα μέτρησης του χρόνου, την 24ωρη ημέρα.

«Επειδή όμως η Γη μας περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της, ο Ηλιος κατά τη διάρκεια της ημέρας περνάει σε διαφορετικές χρονικές στιγμές πάνω από διαδοχικά γεωγραφικά μήκη και επομένως μεσουρανεί διαδοχικά σε διαφορετικές χρονικές στιγμές σε κάθε τόπο» λέει στο «Βήμα» ο κ. Γ. Σειραδάκης, καθηγητής του τμήματος Φυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Η επίσημη ώρα

Στην πραγματικότητα όμως η «τοπική ώρα» της Θεσσαλονίκης είναι διαφορετικός από εκείνον της Αθήνας, όπως και μεταξύ της Κέρκυρας και της Ρόδου. Φανταστείτε όμως τι μπέρδεμα θα προκαλούσε και πόσες δυσκολίες θα αντιμετωπίζαμε στις συναλλαγές μας και στις καθημερινές δραστηριότητες αν κάθε πόλη-σημείο στην Ελλάδα ακολουθούσε την τοπική του ώρα. Για να αντιμετωπιστεί και πρακτικά στις ενδείξεις των ρολογιών μας αυτό το πρόβλημα, αποφασίστηκε να χωριστεί η Γη σε 24 συνολικά ίσες ατράκτους (κάθε άτρακτος έχει πλάτος 15 μοίρες) και συμφωνήθηκε ότι όλοι οι τόποι-χώρες που ανήκουν στην ίδια άτρακτο να έχουν και την ίδια επίσημη ώρα που θα διαφέρει από την διπλανή της άτρακτο κατά μία ώρα. Οσο για τις περιπτώσεις εκείνες που μια χώρα εκτείνεται μέσα σε δύο ατράκτους, συνεχίζει ο κ. Σειραδάκης: «έχει ορισθεί επιπλέον κάθε κράτος να έχει την επίσημη ώρα της ατράκτου που βρίσκεται η πρωτεύουσά του. Αυτό ισχύει και για εμάς, δηλαδή όλη η χώρα ακολουθεί την ώρα της δεύτερης ατράκτου στην οποία βρίσκεται η Αθήνα. Η άτρακτος αυτή απέχει 30 μοίρες (δηλαδή δύο ώρες) από την άτρακτο που βρίσκεται το Γκρίνουιτς του Λονδίνου και μια ώρα από την άτρακτο της Κεντρικής Ευρώπης που ανήκουν οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες».

Η Κέρκυρα για παράδειγμα ανήκει στην πρώτη άτρακτο, η Ρόδος στο άκρο της δεύτερης ατράκτου και η Αθήνα βρίσκεται κάπου στη μέση. Αυτό σημαίνει ότι αν οι κάτοικοι των νησιών αυτών συντόνιζαν τα ρολόγια τους στην τοπική τους ώρα, όταν στην Αθήνα θα ήταν 12 ακριβώς το μεσημέρι, στην Κέρκυρα τα ρολόγια θα έδειχναν 12 και 16 πρώτα λεπτά ενώ στη Ρόδο 12.49 το μεσημέρι!



Οι ημερομηνίες που... τρέλαναν τους δείκτες

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, τα οξυμένα ενεργειακά προβλήματα που αντιμετώπιζε η Ελλάδα οδήγησαν την πολιτεία στη λήψη έκτακτων μέτρων για την εξοικονόμηση ενέργειας. Στα πλαίσια αυτών των μέτρων που αποφασίστηκαν ήταν και η εφαρμογή της «θερινής» ώρας για τη χρονική περίοδο Μαρτίου-Σεπτεμβρίου (ενώ από το 1997 με απόφαση της Ευρωπαϊκής Ενωσης η θερινή ώρα ισχύει ως και το τέλος Οκτωβρίου). Σύμφωνα με αυτή την ιδέα, κάθε άνοιξη προσθέτουμε μία πλασματική ώρα στην κανονική ώρα της κάθε ατράκτου, την οποία και αφαιρούμε και πάλι το φθινόπωρο. Ετσι «εκμεταλλευόμαστε» 60 επιπλέον λεπτά της ηλιακής ενέργειας καθημερινά και «εξοικονομούμε» ­ θεωρητικά τουλάχιστον ­ περίπου 210 ώρες ηλεκτρικής ενέργειας κατά τη διάρκεια των επτά μηνών «θερινής ώρας». Η ιδέα αυτή στηρίχθηκε στην «εμπειρία» άλλων κρατών που αντιμετώπισαν το ίδιο ακριβώς πρόβλημα πολλά χρόνια νωρίτερα από τη χώρα μας. Συγκεκριμένα:

Η εναλλαγή της ώρας από «χειμερινή» σε «θερινή» ­ και αντίστροφα ­ εφαρμόστηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου στην Αυστραλία, στη Γερμανία, στη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αργότερα, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ορισμένες χώρες κυρίως της Κεντρικής Ευρώπης αλλά και οι Ηνωμένες Πολιτείες «προχώρησαν» τα ρολόγια τους κατά μία ώρα μπροστά καθ' όλη τη διάρκεια του έτους (από τις 9 Φεβρουαρίου του 1942 ως τις 30 Σεπτεμβρίου του 1945), ενώ στη Βρετανία δύο ώρες μπροστά κατά τους θερινούς μήνες και μία ώρα τους χειμερινούς μήνες. Οι αλλαγές αυτές στους λεπτοδείκτες δεν ήταν ποτέ σταθερές ή συγκεκριμένες για κάθε χώρα, αλλά αναπροσαρμόζονταν ανάλογα για όσο καιρό υπήρχε πρόβλημα.

Η εφαρμογή της θερινής ώρας με τη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα ­ μια ώρα μπροστά από τη χειμερινή ­ καθιερώθηκε το 1966 στις ΗΠΑ. Ξεκίνησε να ισχύει σε λίγες πολιτείες αρχικά και από το 1986 κατοχυρώθηκε με νόμο σε ολόκληρη τη χώρα. Ακολούθησαν ανάλογες ρυθμίσεις και για τις χώρες της Ευρώπης.

Τέλος αξίζει να θυμίσουμε ότι στις αρχές του 1997, όταν αποφασίστηκε η «θερινή» να παραταθεί ως και το τέλος Οκτωβρίου, είχε ανακοινωθεί ότι υπήρχε πιθανότητα να καθιερωθεί στη χώρα μας η ώρα που αντιστοιχεί στην ωριαία άτρακτο της Κεντρικής Ευρώπης, για τη διευκόλυνση των συναλλαγών μας με την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Η ανακοίνωση αυτή προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων, καθώς με αυτή την αλλαγή στην Ελλάδα τον χειμώνα θα νύχτωνε στις 4.30 ­ αντί για 5.30 με το σημερινό καθεστώς ­ και το καλοκαίρι θα «σουρούπωνε» από τις 8.00 μ.μ. αντί για τις 9 μ.μ.


Από τις 03.00 στις 04.00
Μία ώρα μπροστά θα γυρίσουμε τους δείκτες των ρολογιών μας τα ξημερώματα της Κυριακής, καλωσορίζοντας και ουσιαστικά πλέον την άνοιξη. Ετσι στις 03.00 οι δείκτες των ρολογιών θα πρέπει να δείχνουν 04.00, σύμφωνα με τη σχετική κοινοτική οδηγία, ενώ θα επανέλθουμε στη χειμερινή ώρα στο τέλος του ερχόμενου Οκτωβρίου. Υπενθυμίζεται ότι ο βασικός λόγος για την αλλαγή της ώρας κάθε χρόνο είναι η εξοικονόμηση ενέργειας.

ΑΜΑΛΙΑ ΒΕΒΕΛΑΚΗ
ΒΗΜΑ