Του Θάνου Τζήμερου
Την πρόταση την οποία υποστηρίζει έντονα ο Αμερικανός Πρόεδρος,
επεξεργάστηκε ειδικός σύμβουλός του, πρώην Αμερικανός Υπουργός
Εξωτερικών. Το βασικό σχέδιο είναι η πλήρης ένωση της Ελλάδας με την
Κύπρο με μόνη παραχώρηση στην Τουρκία μιας βάσης στο ανατολικό άκρο της
Κύπρου, στη χερσόνησο της Καρπασίας. Η περιοχή θα εξακολουθήσει να είναι
έδαφος της κοινής πλέον Ελληνοκυπριακής Δημοκρατίας, αλλά θα
ενοικιαστεί για 50 χρόνια στους Τούρκους, ώστε να εξασφαλιστεί ότι η
Κύπρος δεν θα χρησιμοποιηθεί ως βάση για επίθεση εναντίον τους. Το
σχέδιο περιλαμβάνει απόδοση στους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης των
περιουσιών τους που είναι δεσμευμένες μετά τα γεγονότα του 1955,
επαναπατρισμό όσων θέλουν να επιστρέψουν, αποζημιώσεις σε όσους δεν
θελήσουν και επαναφορά του ειδικού καθεστώτος των νήσων Ίμβρου και
Τενέδου. Για να διασφαλισθούν τα δικαιώματα της τουρκοκυπριακής
μειονότητας η Κύπρος χωρίζεται σε 7 επαρχίες και δύο από αυτές, εκ
περιτροπής, θα διοικούν Τουρκοκύπριοι, διορισμένοι από την Ελληνική
Κυβέρνηση. Η πρόταση υποβλήθηκε στον Έλληνα Πρωθυπουργό από τον
Αμερικανό Πρόεδρο καθώς οι ΗΠΑ πιστεύουν ότι η συμμετοχή της Κύπρου στο
ΝΑΤΟ μέσω της ένωσής της με την Ελλάδα είναι παράγοντας σταθερότητας
στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η παραπάνω είδηση είναι πέρα για πέρα αληθινή. Όμως λείπουν τα ονόματα
και οι χρονολογίες. Διατυπώθηκε το 1964 από τον Αμερικανό πρώην ΥΠΕΞ
Ντην Άτσεσον, στον τότε πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου και είχε την
σθεναρή υποστήριξη του Αμερικανού προέδρου Λίντον Τζόνσον.
Γιατί την αναφέρω;
Πρώτον, για να αισθανθούμε πόσο διαφορετικός είναι ο ιστορικός χρόνος
από τον προσωπικό. Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται 50 χρόνια από το
σχέδιο Άτσεσον, και, φυσικά, θα έληγε η περίοδος ενοικίασης της βάσης
της Καρπασίας, η οποία θα ξαναγινόταν ελληνικό έδαφος. Αν την είχαμε
δεχθεί δεν θα είχε γίνει το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, δεν θα είχε
γίνει η τουρκική εισβολή και η ιστορία του Ελληνισμού θα ήταν γραμμένη
διαφορετικά.
Δεύτερον, για να διαπιστώσουμε ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική είναι
μια αλυσίδα χαμένων ευκαιριών. Κάθε φορά, για λόγους εσωτερικής
κατανάλωσης και ικανοποίησης ενός ανόητου εθνικιστικού λαϊκισμού, ζητάμε
πάντα περισσότερα από αυτά που μπορούμε να αποκτήσουμε. Η πρόταση
Άτσεσον απορρίφθηκε και από τον Μακάριο και από τον Παπανδρέου ως
πρόταση… μειοδοσίας γιατί στόχος ήταν η πλήρης ένωση και η παραχώρηση
της βάσης της Καρπασίας τον... αμαύρωνε!
Τρίτον, για να δούμε πώς ένα μικρό κράτος μπορεί να πετύχει μεγάλους
στόχους αν έχει υπεύθυνη ηγεσία με αίσθηση του timing. Τότε η Σοβιετική
Ένωση προσέγγιζε την Κύπρο. Ο Μακάριος (του οποίου τον τυχοδιωκτικό ρόλο
κάποια στιγμή η ιστορία θα επαναξιολογήσει) ενέδιδε στο φλερτ. Οι ΗΠΑ
φυσικά ανησυχούσαν. Είμαστε λίγο μετά την κρίση των πυραύλων της Κούβας,
και δεν ήθελαν μια νέα Κούβα στην Ανατολική Μεσόγειο. Θα έπαιζαν
ανοιχτά το χαρτί της Τουρκίας, διότι την θεωρούσαν πιο σημαντική
στρατηγικά από την Ελλάδα αλλά ο Τζόνσον ετοιμαζόταν για εκλογές και δεν
ήθελε να χάσει τις ψήφους της ελληνικής ομογένειας. Το πόση πρεμούρα
είχε να κλείσει το θέμα αποδεικνύεται από το ότι έστειλε δύο φορές με
απόσταση μιας μέρας το προεδρικό αεροσκάφος στην Τουρκία και στην Ελλάδα
για να μεταφέρει στην Ουάσιγκτον τον Τούρκο Πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού
και τον Γ. Παπανδρέου, με τις ακολουθίες τους, ώστε να συναντηθούν και
να συζητήσουν επ’ ευθείας τις λεπτομέρειες του σχεδίου π.χ. την ακριβή
οριοθέτηση της βάσης. Η συνάντηση ουδέποτε έγινε διότι την αρνήθηκε ο Γ.
Παπανδρέου! Αν ζούσε το 1964 ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα άρπαζε την
ευκαιρία από τα μαλλιά. Ο Παπανδρέου και Μακάριος την άφησαν να χαθεί
για μερικά «ηρωικά» πρωτοσέλιδα εσωτερικής κατανάλωσης, καθώς η διαρροή
του σχεδίου στον Τύπο στις 15 Αυγούστου 1964 προκάλεσε την… έντονη
αγανάκτηση του ελληνικού λαού, υποδαυλισμένη όπως πάντα από τους
δημοσιογράφους!
Τέταρτον, για να κατανοήσουμε κάτι που έχω βαρεθεί να γράφω και να με
κατηγορούν για... αμοραλιστή! Στην διεθνή πολιτική δεν υπάρχουν φίλοι
και αγάπες. Δεν υπάρχουν ιστορικοί δεσμοί και συναισθηματικές σάλτσες.
Υπάρχουν συμφέροντα και δύναμη. Δεν υπάρχει ένα διεθνές δικαστήριο που
να υποχρεώσει τον εν αδίκω ευρισκόμενο να συμμορφωθεί. Μια απόφαση των
διεθνών θεσμών υπέρ σου μπορεί να μένει εσαεί ανεκτέλεστη αν ο αντίδικος
είναι ισχυρός ή εκμεταλλεύεται καλύτερα τις διεθνείς ισορροπίες. Ακόμα
κι αν η πολιτική σου στηρίζεται σε μια ανώτερη ηθική (παραβλέπω τα
εγγενή προβλήματα αντικειμενικού ορισμού αυτής της έννοιας...) θα πρέπει
να έχεις τη δύναμη να μπορείς να την επιβάλεις. Κάθε «τζάμπα μαγκιά»
πληρώνεται, συχνά πανάκριβα. Ο Γ. Παπανδρέου επιστρέφοντας από την
Ουάσιγκτον αφού έβγαλε έναν δεκάρικο για την περήφανη στάση της Ελλάδας
(πόσες φορές το έχουμε ακούσει αυτό…) εκμυστηρεύτηκε στους συνεργάτες
του ότι «αυτά, οι μεγάλοι δεν τα συγχωρούν. Ηδη άρχισε η αντίστροφη
μέτρηση της ανατροπής μου. Τελειώσαμε.» Σε ένα χρόνο ήρθαν τα Ιουλιανά.
Πέμπτον, για να αντιληφθούμε ότι οι «έξω», δεν σχηματίζουν γνώμη για την
ποιότητα των πολιτικών μας από τα πληρωμένα παπαγαλάκια του ελληνικού
μηντιακού συστήματος και η πραγματική ιστορία απέχει πολύ από τις
αγιογραφίες των πρωταγωνιστών της που μαθαίνουμε στο σχολείο. Η μελέτη
των απόρρητων αρχείων της εποχής είναι αποκαλυπτική: Ο Μακάριος λέει ότι
την πρόταση δεν την είχε καν διαβάσει πριν την απορρίψει! Ο Φινλανδός
μεσολαβητής του ΟΗΕ Τουομιόγια δήλωσε ευθέως «ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος
εματαίωσε την ένωσιν της Κύπρου με την Ελλάδα». Ήδη ο Μακάριος είχε
αποδεχθεί α) τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, οι οποίες απέκλειαν την
ένωση, β) την εγκατάσταση τουρκικής στρατιωτικής δύναμης στο νησί, γ)
το καθεστώς συνδιοίκησης με Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο και, επιπλέον, είχε
παραχωρήσει δύο στρατιωτικές βάσεις και στρατιωτικές διευκολύνσεις σε
διάφορα σημεία της Κύπρου στη Μ. Βρετανία! Αλλά το σχέδιο Άτσεσον τον
υποβίβαζε από εθνάρχη σε νομάρχη. Και το απέρριψε. Ο τότε Βρετανός
πρωθυπουργός σερ Ντάγκλας Χιουμ αποκαλεί τον Μακάριο «βρωμιάρη του
γλυκού νερού» και ο αμερικανός πρεσβευτής στη Λευκωσία Ουίλκινς τον
περιγράφει ως «εγκληματικά απερίσκεπτο» (criminally foolhardy). Οι
Αμερικανοί, μετά την εμπειρία τους με τον Παπανδρέου τον “στολίζουν" ως
έναν «φλύαρο γέρο, με λόγια του αέρα, χωρίς δύναμη να πάρει μια απόφαση ή
να προσφέρει μια λύση».
Προφητικός ο Τζόνσον αποχαιρέτησε από τον Λευκό Οίκο τον Γ. Παπανδρέου,
και τον Αντρέα που τον συνόδευε, λέγοντας: «Τις προηγούμενες μέρες μόλις
και μετά βίας εμπόδισα τους Τούρκους από το να εισβάλλουν στην Κύπρο.
Ξέρετε, κ. Παπανδρέου είναι καλύτερα να συνομιλείς πριν, παρά μετά από
μια εισβολή.» Ήταν 10 χρόνια πριν το 1974.
Η ιστορία διδάσκει αν θες να διδαχθείς.
* Ο κ. Θάνος Τζήμερος είναι πρόεδρος του κόμματος "Δημιουργία Ξανά"
