Για τις Σπουδές*

*ένα δοκίμιο του Φράνσις Μπαίηκον (Francis Bacon 1561-1626 μΧ.) από το βιβλίο Δοκίμια εκδ. Ζήτρος

Οι σπουδές προσφέρουν ευχαρίστηση, χάρη και ικανότητες. Η ευχαρίστηση γίνεται αισθητή κυρίως στη μοναξιά και την απομόνωση· η χάρη, στη συζήτηση με τους άλλους· και οι ικανότητες, στην κρίση και την διεκπεραίωση των υποθέσεων. Διότι άνθρωποι που οι γνώσεις τους προέρχονται μόνον από την πείρα, μπορούν να είναι καλά εκτελεστικά όργανα, και ίσως ικανοί να κρίνουν τα επιμέρους, ένα ένα· αλλά η συνολική καθοδήγηση, και τα σχέδια και ο συντονισμός των υποθέσεων είναι καλύτερα να αναλαμβάνονται από εκείνους που είναι μορφωμένοι. 

Να ξοδεύεις πάρα πολύ χρόνο στις σπουδές είναι νωθρότητα· να τις χρησιμοποιείς επιδεικτικά είναι επιτήδευση· να κρίνεις καθ'ολοκληρία με βάση τους κανόνες τους είναι σχολαστικότητα. Οι σπουδές τελειοποιούν τη φύση, και τελειοποιούνται από την εμπειρία, διότι τα φυσικά ταλέντα είναι όπως τα φυτά, και χρειάζονται την περιποίηση της μελέτης· και οι ίδιες οι σπουδές προσφέρουν πάρα πολλές και διαφορετικές κατευθύνσεις, αν δεν περιορίζονται από την εμπειρία. 

Οι πρακτικοί και πανούργοι άνθρωποι περιφρονούν τις σπουδές, οι απλοί άνθρωποι τις θαυμάζουν, και οι σοφοί τις χρησιμοποιούν· διότι οι ίδιες δεν διδάσκουν τη χρήση τους· αυτή είναι μια σοφία έξω και πάνω από αυτές, που αποκτάται με την παρατήρηση. Μην διαβάζετε για να διαφωνείτε και να αντικρούετε· ούτε να πιστεύετε και να αποδέχεστε τυφλά· ούτε για να βρίσκετε υλικό για ομιλίες και συζητήσεις· αλλά για να μαθαίνετε, να σκέπτεστε και να κρίνετε. 

Μερικά βιβλία είναι για να δοκιμάζονται, άλλα για να καταπίνονται, και λίγα για να μασώνται και να αφομιώνονται· δηλαδή μερικά βιβλία είναι για να διαβάζονται μόνο αποσπασματικά· άλλα για να διαβάζονται, αλλά όχι πολύ προσεκτικά· και λίγα για να διαβάζονται ολόκληρα, και μάλιστα με επιμέλεια και προσοχή. Μερικά βιβλία μπορούν επίσης να διαβαστούν δι' αντιπροσώπου, και συνόψεις τους να γίνουν από άλλους· αλλά αυτό μόνο για τα λιγότερο σημαντικά θέματα, και τα λιγότερο καλά βιβλία· αλλιώς τα απεσταγμένα βιβλία είναι σαν τα κοινά απεσταγμένα νερά, ανούσια πράγματα. 

Το διάβασμα κάνει τον πολυμαθή· η συζήτηση των ετοιμόλογο· και η συγγραφή τον ακριβολόγο άνθρωπο. Και γι' αυτό, αν γράφει κανείς λίγο, χρειάζεται να έχει γερή μνήμη· αν συζητεί λίγο, χρειάζεται μεγάλη ετοιμότητα πνεύματος· και αν διαβάζει λίγο, χρειάζεται να διαθέτη πολλή πανουργία, ώστε να φαίνεται πως ξέρει και εκείνα που αγνοεί. Η μελέτη της ιστορίας κάνει τον άνθρωπο σοφό, η ποίηση του δίνει ευστροφία, τα μαθηματικά τον κάνουν λεπτολόγο, η φυσική φιλοσοφία βαθυστόχαστο, η ηθική σοβαρό, η λογική και η ρητορική ικανό να ανταγωνίζεται. Abeunt studia in mores¹. 

Και όχι μόνο αυτό· δεν υπάρχει φραγμός ή εμπόδιο για το νου, που να μην μπορεί να απομακρυνθεί με τις κατάλληλες σπουδές· όπως, με τον ίδιο τρόπο, για τις ασθένειες του σώματος μπορούν να υπάρχουν οι κατάλληλες θεραπείες. Έτσι αν το μυαλό του ανθρώπου δεν συγκεντρώνεται, ας μελετήσει μαθηματικά· διότι στις αποδείξεις, αν το μυαλό του αποσπαστεί έστω και λίγο, πρέπει να ξαναρχίσει από την αρχή. Αν το μυαλό του δεν έχει την τάση να διακρίνει ή να εντοπίζει τις διαφορές, ας μελετήσει τους Σχολαστικούς, διότι αυτοί είναι cymini sectores². Αν τείνει να μην είναι διεξοδικός, και, ενώ ζητεί να αποδείξει το ένα πράγμα, φέρνει παραδείγματα για ένα άλλο, ας μελετήσει τις υποθέσεις των δικηγόρων. Έτσι, κάθε ελάττωμα του νου μπορεί να έχει ένα ιδιαίτερο φάρμακο.

¹ Οι σπουδές διακρίνονται στα ήθη. Οβίδιος, Ηρωίδες, ΧV.83

² Ικανοί να κόβουν την τρίχα στα δύο.
 sobaresapopseis.blogspot.com

space and motion