Νασρεντίν Χότζας

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΧΩΡΑΤΑ
ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ

Κέντρο Ανατολικών Γλωσσών και Πολιτισμού,
έκδ. «Τα Νέα», Αθήνα, 2013


Ο Ναστραντίν ή Νασρεντίν Χότζας (Νάσρ-ετ-ντιν) είναι ο κεντρικός ήρωας συλλογής τουρκικών μύθων, παροιμιών και αστείων ανεκδότων. Είναι τύπος θυμόσοφου ανατολίτη, οπλισμένου με εγκαρτέρηση γιά τις αντιξοότητες τής ζωής, πάντοτε ετοιμόλογου με ιδιότυπο τύπο ελευθεριότητας.

Η λέξη χότζας προέρχεται από την περσική λέξη χαβάτζα = κύριος, εμπορευόμενος. Στα τούρκικα έχει την έννοια τού ιεροδάσκαλου.

Γιά το πρόσωπο τού Χότζα δέν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες ούτε είναι απόλυτα εξακριβωμένο αν πράγματι υπήρξε. Λέγεται, ότι γεννήθηκε στο Σιβρή Χισσάρ τής Μικράς Ασίας κατά τον 13ο αιώνα (κατ’ άλλους τον 15ο ή 16ο) κι ότι διατηρούσε φιλία με τον Ταμερλάνο.

Το επάγγελμά του ήταν καδής (ιεροδίκης) και μουλάς (ιεροδιδάσκαλος).

Πέθανε και τάφηκε στο Ακ Σεχήρ κοντά στο Ικόνιο, όπου επιδεικνύεται ο τάφος του σε ένα μικρό τουρμπέ (μαυσωλείο).
Η εκδοχή πάντως, ότι όλοι οι μύθοι τού Νάσρ-ετ-ντιν, που κυκλοφορούν, πλάστηκαν από τον ίδιο είναι εσφαλμένη, γιατί απλούστατα πολλοί απ’ αυτούς αναφέρονται σε εντελώς διαφορετικές χρονικές περιόδους.

Φαίνεται, ότι και ανέκδοτα άλλων μυθοποιών αποδόθηκαν στο Χότζα, λόγω τής χρησιμοποίησης τού ονόματός του από τους άγνωστους αφηγητές.

---

Τουρκορωμέικη θυμοσοφία.

Εκφράσεις τού Χότζα, που χρησιμοποιούμε και σήμερα στη γλώσσα μας.

---

Στην Μικρά Ασία ζούσε σε κοινή καθημερινότητα ένας συρφετός λαών, όπως οθωμανοί, αρμένιοι, ρωμιοί, εβραίοι κ.ά..

Εκεί πλάστηκαν και σιγά σιγά κυριάρχησαν, ως πρώτιστη έκφραση τής τοπικής θυμοσοφίας, οι ιστορίες τού Νασταρντίν Χότζα.

Η οθωμανική αυτοκρατορία, στο πέρασμα των χρόνων, με τον πολυεθνικό της χαρακτήρα και την ευρύτητα των συνορων της ευνόησε τη διαφύλαξη, τη διάδοση, καθώς και τον εμπλουτισμό των ιστοριών αυτών, όπως συμβαίνει συνήθως με τα έργα τής ανώνυμης λαϊκής δημιουργίας.

Ναστραντίν Χότζας: Μιά χαρακτηριστική περίπτωση των τουρκοανατολίτικων καταβολών μας.

Πολλοί λαοί τής Μέσης Ανατολής θεωρούν τον Ναστραντίν δικό τους, όπως οι αφγανοί, οι άραβες, οι πέρσες κ.ά.. Μόνον οι ρωμιοί δέν τον έχουν διεκδικήσει (ακόμα), όπως έκαναν με ένα άλλον παρόμοιο τουρκοανατολίτη ήρωα, τον Καραγκιόζη.

Υπάρχουν πολλές εκδόσεις τού Ναστραντίν Χότζα σε ξένες γλώσσες, η δε μετάφρασή τους στα ελληνικά ήταν το περισσότερο διαδεδομένο στον ελλαδικό χώρο από την εποχή τής οθωμανικής περιόδου τούρκικου βιβλίου, που συνέχισε και μετά την ίδρυση τού κράτους.
Στην -πιστή στις τουρκοανατολίτικες παραδόσεις της- σύγχρονη Ελλάδα, οι ιστορίες τού Χότζα κυκλοφορούν σε βιβλία, διηγήματα, κόμικς κ.ά.. Πολλές σημερινές εκφράσεις και παροιμίες, που χρησιμοποιούμε στον καθημερινό μας λόγο, προέρχονται από τις ιστορίες τού Χότζα, όπως π.χ «μή στάξει η ουρά τού γαϊδάρου», «καβγάς γιά το πάπλωμα», «φάτε μάτια ψάρια», κ.λπ..

Δύσκολα μπορεί να δραπετεύσει ο σημερινός ρωμιός από το λησμονημένο οθωμανικό παρελθόν του.
Λάζαρης Γιάννης
 freeinquiry.gr