Προγραμματισμένη βραχυβιότητα

Αυτός είναι ο Μάρκους από την Βαρκελώνη. Θα μπορούσε όμως, να είναι οποιοσδήποτε, οπουδήποτε. Αυτό που θα του συνέβη, συμβαίνει καθημερινά σε γραφεία και σπίτια σε όλο τον κόσμο. Χάλασε ένα εξάρτημα του εκτυπωτή και ο κατασκευαστής στέλνει τον Μάρκους στην τεχνική υποστήριξη.

Τεχνική Υποστήριξη:
 − Ο τεχνικός θα κάνει μία αρχική διάγνωση, αλλά θα κοστίσει 15 ευρώ συν τον Φ.Π.Α..
 
Τεχνικός Α΄:
−  Σίγουρα θα δυσκολευτείτε να βρείτε τα ανταλλακτικά.
 
Τεχνικός Β΄:
−  Δεν αξίζει να τον επιδιορθώσετε.
 
Τεχνική Υποστήριξη:
−  Η επιδιόρθωση θα κοστίσει από 110 μέχρι 120 ευρώ.
 
Τεχνικός Α΄:
− Οι εκτυπωτές ξεκινούν από 39 ευρώ.
 
Τεχνική Υποστήριξη:
− Εγώ θα σας συμβούλευα να αγορά-
σετε καινούριο.
 
Τεχνικός Βʼ:
− Εγώ θα έπαιρνα καινούριο.

Δεν είναι σύμπτωση που και τα τρία μαγαζιά προτείνουν ένα νέο εκτυπωτή. Αν συμφωνήσει, ο Μάρκους θα γίνει άλλο ένα θύμα της Προγραμματισμένης Βραχυβιότητας. Ο μυστικός μηχανισμός στην καρδιά της καταναλωτικής μας κοινωνίας.

Προγραμματισμένη Βραχυβιότητα.
Η επιθυμία ενός καταναλωτή να αποκτήσει κάτι λίγο νεότερο, λίγο νωρίτερα από ότι χρειάζεται. Θα αποκαλύψουμε πώς η Προγραμματισμένη Βραχυβιότητα καθορίζει τις ζωές μας από την δεκαετία του 1920, όταν οι κατασκευαστές άρχισαν να συντομεύουν την ζωή των προϊόντων τους, για να αυξήσουν την ζήτηση.

Θα μάθουμε πώς σχεδιαστές και μηχανικοί υιοθέτησαν νέες αξίες και στόχους.
Επέστρεψαν στο σχεδιαστήριο, για να βρουν κάτι πιο ευαίσθητο. Τους δίνουν τόση ζωή, ώστε, όταν τα ξεπληρώσεις, να είναι ξοφλημένα.
 

Μια νέα γενιά καταναλωτών άρχισε να αμφισβητεί τους κατασκευαστές. Άραγε είναι εφικτή μια βιώσιμη οικονομία χωρίς την Προγραμματισμένη Βραχυβιότητα; Παμπάλαιος λαμπτήρας λειτουργεί για περισσότερο από εκατό χρόνια Καλώς ήλθατε στο Λίβερμορ της Καλιφόρνιας που φιλοξενεί τον παλαιότερο λαμπτήρα παγκοσμίως. Ήταν το 1972, όταν ανακάλυψαν πόσο σημαντικός ήταν ο λαμπτήρας, που κρεμόταν στον σταθμό της Πυροσβεστικής.

 
Ο λαμπτήρας του Λίβερμορ καίει διαρκώς από το 1901. Η ειρωνεία είναι, ότι έχει ζήσει περισσότερο από δύο κάμερες ασφαλείας της Πυροσβεστικής.
 

.

Το 2001, όταν ο λαμπτήρας έγινε 100 ετών, οι κάτοικοι του Λίβερμορ έκαναν ένα μεγάλο αμερικάνικο πάρτι. Θα ήταν ευχαριστημένοι και με 200 άτομα, αλλά τελικά ήλθαν 800 με 900. Δεν θα περιμένατε να τραγουδήσει κανείς για τα γενέθλια ενός λαμπτήρα, αλλά το έκαναν: «Να ζήσεις λαμπτήρα και χρόνια πολλά...»! Ο λαμπτήρας παρήχθη στην πόλη Σέλμπι του Οχάιο γύρω στα 1895, και δημιουργήθηκε από κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες κυρίες και από κάποιους κυρίους, που επένδυσαν την εταιρεία.

Καρτέλ για τον έλεγχο της διάρκειας ζωής των λαμπτήρων

Η λυχνία πυράκτωσης εφευρέθηκε από τον Αντόλφ Σελέ και την εφηύρε, για να διαρκέσει. Γιατί διήρκεσε; Δεν ξέρω, το μυστικό του πέθανε μαζί του.

Η φόρμουλα του Σελέ για μια λυχνία διαρκείας δεν είναι το μόνο μυστήριο στην ιστορία του λαμπτήρα. Ένα πολύ μεγαλύτερο μυστικό είναι πώς ο ταπεινός λαμπτήρας έγινε το πρώτο θύμα της Προγραμματισμένης Βραχυβιότητας.

Τα Χριστούγεννα του 1924 ήταν μια πολύ ξεχωριστή ημέρα. Σε κάποια αίθουσα στην Γενεύη μερικοί κύριοι με κοστούμια κατέστρωσαν ένα μυστικό σχέδιο. Ίδρυσαν το πρώτο παγκόσμιο καρτέλ, για να ελέγχουν την παραγωγή των λαμπτήρων και ο καθένας ανέλαβε ένα μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς. Αυτό το καρτέλ ονομαζόταν «Φοίβος».

Ο Φοίβος περιελάμβανε τους κύριους κατασκευαστές σε Ευρώπη και Η.Π.Α., ακόμη και σε μακρινές αποικίες της Ασίας και της Αφρικής.
 

Στόχος τους ήταν να ανταλλάσσουν πατέντες, να ελέγχουν την παραγωγή και πάνω από όλα να ελέγχουν τον καταναλωτή. Οι εταιρείες ωφελούνται, όταν αγοράζονται συχνά λαμπτήρες, οπότε όσο βραχύτερη ήταν η διάρκεια ζωής τους, τόσο το καλύτερο.

 
Αρχικά οι κατασκευαστές πάσχιζαν για μεγάλη διάρκεια ζωής. Στις 21 Οκτωβρίου 1871, πολυάριθμα πειράματα οδήγησαν στην παραγωγή ενός μικρού λαμπτήρα με συγκριτικά τεράστια αντίσταση. Η λυχνία πυράκτωσης παρουσίασε μεγάλη σταθερότητα.
 

Ο πρώτος λαμπτήρας του Τόμας Έντισον, ο οποίος πωλούταν από το 1881, διαρκούσε 1.500 ώρες. Το 1924 πλέον, όταν ιδρύθηκε το καρτέλ «Φοίβος», οι κατασκευαστές διαφήμιζαν διάρκειες ζωής έως και 2.500 ώρες. Τόνιζαν την μακροβιότητα των λαμπτήρων τους. Ο «Φοίβος» λοιπόν, αποφάσισε να περιορίσει την διάρκεια ζωής τους στις 1.000 ώρες. Το 1925, ίδρυσαν την «Επιτροπή της Διάρκειας Ζωής 1.000 ωρών», για να περιορίσουν την διάρκεια ζωής των λαμπτήρων με τεχνικά μέσα.

  
Πάνω από ογδόντα χρόνια αργότερα, ο ιστορικός Χέλμουτ Χόγκε, αποκαλύπτει αποδείξεις για τις δραστηριότητες της Επιτροπής, οι οποίες είναι κρυμμένες στα εσωτερικά έγγραφα του καρτέλ, της Ρhilips στην Ολλανδία, της Οsram στην Γερμανία και της Cοmpagnie des Lampes στη Γαλλία.

 Υπό την πίεση του καρτέλ, οι εταιρείες–μέλη πειραματίστηκαν για τη δημιουργία ενός πιο εύθραυστου λαμπτήρα, που θα συμμορφωνόταν με τον νέο κανόνα των 1.000 ωρών. Η παραγωγή των λαμπτήρων παρακολουθούταν αυστηρά, για να βεβαιωθούν, ότι τα μέλη του καρτέλ συμμορφωνόταν.

Ένα από τα μέτρα που λήφθηκαν ήταν οι δοκιμαστικές σειρές με πολλά μικρά ντουί, όπου βιδώνονταν δείγματα της παραγωγής. Εταιρείες, όπως η Οsram, κατέγραφαν σχολαστικά για πόση ώρα έκαιγαν.

Ο «Φοίβος» επέβαλε τους κανόνες μέσω περίτεχνης γραφειοκρατίας. Τα μέλη πλήρωναν βαριά πρόστιμα αν παρέκκλιναν οι μηνιαίες αναφορές διάρκειας.

Με την εφαρμογή της Προγραμματισμένης Βραχυβιότητας η διάρκεια ζωής μειωνόταν σταθερά. Σε δύο μόλις χρόνια, έπεσε από τις 2.500 σε λιγότερες από τις 1.500 ώρες. Στην δεκαετία του 1940, το καρτέλ είχε πετύχει πλέον τον στόχο του. Η διάρκεια ζωής είχε φτάσει στις 1.000 ώρες.

Τις επόμενες δεκαετίες οι εφευρέτες κατέθεσαν δεκάδες πατέντες για νέους λαμπτήρες μαζί και για έναν, που διαρκούσε 100.000 ώρες. Καμιά από αυτές δεν έφτασε στην αγορά.

Επισήμως, ο «Φοίβος» δεν υπήρξε ποτέ, παρʼ ότι υπάρχουν τα ίχνη του στο δημόσιο τομέα. Η στρατηγική είναι η διαρκής αλλαγή ονομασίας. Το είπαν «Διεθνές Καρτέλ Ηλεκτρισμού», μετά άλλαξαν πάλι τίτλο. Το θέμα είναι, ότι η ιδέα υφίσταται ακόμη σα θεσμός.

Ο εκτυπωτής του Μάρκους

Ο Μάρκους δεν άκουσε την συμβουλή για αντικατάσταση του εκτυπωτή. Ήταν αποφασισμένος να τον επιδιορθώσει και βρήκε κάποιον στο ίντερνετ, που ανακάλυψε τι του συνέβη.

Ήταν το βρώμικο μυστικό των εκτυπωτών ψεκασμού. Προσπάθησε να τυπώσει και του βγήκε το μήνυμα: «αντικαταστήστε εξαρτήματα». Έτσι αποφάσισε να κάνει ένα σέρβις.

Ο τεχνικός Η/Υ Μάικ Γκούρμαν, έψαξε στο κάτω μέρος, όπου υπάρχει το δοχείο καταλοίπων. Οι εκτυπωτές ψεκασμού καθαρίζουν διαρκώς τις κεφαλές εκτοξεύοντας μελάνι σε μία τρύπα, σε ένα σφουγγάρι στο κάτω μέρος. Όταν μαζευτεί αρκετό μελάνι, ο εκτυπωτής αποφασίζει, ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει πια. Η αιτιολογία είναι, ότι δεν θέλουν να λερώνεις το γραφείο με μελάνι. Απλώς όμως, είναι σχεδιασμένο να χαλάει.

Σχεδιάζονται για να διαρκούν λιγότερο

Το όλο θέμα με τα προϊόντα, που σχεδιάζονται να διαρκούν λιγότερο, είναι κάτι, που ξεκίνησε από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης. Τα νέα μηχανήματα παρήγαγαν αγαθά πολύ φθηνότερα, κάτι που ναι μεν είναι καλό για τους καταναλωτές, αλλά δεν προλάβαιναν τα μηχανήματα και την παραγωγή.

Από το 1928 ακόμη, μια διαφήμιση σε περιοδικό προειδοποιούσε: ένα προϊόν, που αρνείται να φθαρεί είναι τραγικό για μία επιχείρηση. Η μαζική παραγωγή έκανε πολλά αγαθά ευρέως διαθέσιμα. Οι τιμές έπεσαν και άρχισαν οι αγορές για ψυχαγωγία αντί από ανάγκη. Η οικονομία ανθούσε.

Η πρόταση μετά το Κραχ του 1929

Το 1929 η αναδυόμενη καταναλωτική κοινωνία παρέλυσε, όταν η κατάρρευση της Γουώλ Στριτ προκάλεσε βαθιά οικονομική ύφεση. Η ανεργία είχε λάβει τερατώδεις διαστάσεις. Το 1933 πλέον, το ένα τέταρτο του εργατικού δυναμικού ήταν άνεργο.

Ο κόσμος συνωστιζόταν πλέον για εργασία και τρόφιμα. Από την Νέα Υόρκη προέκυψε μια ριζοσπαστική πρόταση για την ανάκαμψη της οικονομίας. Ο Μπέρναρντ Λόντον, ένας προεξέχων μεσίτης ακινήτων πρότεινε, η Προγραμματισμένη Βραχυβιότητα να γίνει υποχρεωτική από το Νόμο. Ήταν η πρώτη φορά, που καταγράφηκε η ιδέα. Υπό την πρόταση του Λόντον όλα τα προϊόντα θα είχαν ημερομηνία λήξης, μετά από την οποία θα θεωρούνταν νομικώς «νεκρά». Οι καταναλωτές θα τα παρέδιδαν στο κράτος και θα καταστρέφονταν.

Προσπαθούσε να εξισορροπήσει το κεφάλαιο και την εργασία, ούτως ώστε να υπάρχει πάντα αγορά για νέα προϊόντα. Έτσι θα υπήρχε ανάγκη για εργασία και ανταμοιβή για το κεφάλαιο.

Ο Λόντον πίστευε, ότι με την υποχρεωτική βραχυβιότητα τα γρανάζια της βιομηχανίας θα λειτουργούσαν αδιάκοπα, ο κόσμος θα κατανάλωνε και όλοι θα είχαν εργασία. Η πρότασή του τελικά αγνοήθηκε και η Προγραμματισμένη Βραχυβιότητα δεν έγινε ποτέ υποχρεωτική από τον νόμο.

Καταναλωτική κοινωνία

Είκοσι χρόνια αργότερα, την δεκαετία του 1950, η ιδέα επανέκαμψε, αλλά με μια καίρια παραλλαγή. Αντί να επιβληθεί η Βραχυβιότητα, θα δελέαζε τους καταναλωτές.

Ο Μπρουκ Στίβενς, υπέρμαχος της βραχυβιότητας στην μεταπολεμική Αμερική, κήρυττε: «Προγραμματισμένη Βραχυβιότητα. Η επιθυμία ενός καταναλωτή να αποκτήσει κάτι λίγο νεότερο, λίγο καλύτερο, λίγο νωρίτερα απʼ ότι είναι απαραίτητο».

Αυτός ο επιδεικτικός βιομηχανικός σχεδιαστής δημιουργούσε τα πάντα, από οικιακές συσκευές μέχρι αμάξια και τραίνα, πάντα με την Προγραμματισμένη Βραχυβιότητα κατά νου. Στο πνεύμα
της εποχής, τα σχέδιά του απέπνεαν
ταχύτητα και μοντερνισμό.

Ακόμη και το σπίτι του ήταν ασυνήθιστο. Όταν χτίστηκε στα προάστια, όλοι νόμιζαν, ότι θα ήταν ο νέος σταθμός λεωφορείων, διότι δεν ήταν ο ορισμός της  παραδοσιακής κατοικίας. Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία στο σχεδιασμό ενός προϊόντος ήταν να δηλώνει κάτι. Απεχθανόταν τα ανιαρά προϊόντα, τα οποία δεν δημιουργούσαν την επιθυμία της αγοράς.

«Αντιθέτως με την ευρωπαϊκή προσέγγιση του παρελθόντος, όπου προσπάθησαν να φτιάξουν τα καλύτερα και αιώνια προϊόντα, δηλαδή αγόραζες ένα τόσο καλό κοστούμι με το οποίο παντρευόσουν και μετά σε έθαβαν με αυτό», έλεγε, «η αμερικανική προσέγγιση, είναι να δυσαρεστεί τον καταναλωτή με το προϊόν, το οποίο έχει απολαύσει για κάποιο διάστημα. Να το παραδώσει και να παραλάβει το πιο πρόσφατο προϊόν».

Ο Στίβενς προώθησε την βραχυβιότητα σε όλες τις Η.Π.Α. με την μία ομιλία μετά την άλλη. Η προσέγγισή του, έγινε ευρέως αποδεκτή. Γυναίκες και άνδρες ενδιαφέρονταν περισσότερο για την εμφάνιση. Πρόσεχαν πρόθυμα κάθε τι νέο, όμορφο και προηγμένο. Ο σχεδιασμός και το μάρκετινγκ δελέαζαν τους καταναλωτές να λαχταρούν πάντα, το πιο πρόσφατο μοντέλο.

«Χωρίς τη βραχυβιότητα δεν θα υπήρχαν τα μεγάλα εμπορικά κέντρα», λέει ο βιομηχανικός σχεδιαστής Μπορίς Κνουφ. «Δεν θα υπήρχαν προϊόντα, βιομηχανία, δεν θα υπήρχαν σχεδιαστές, αρχιτέκτονες, πωλητές, καθαριστές, δεν θα υπήρχαν φύλακες. Θα χάνονταν όλες οι δουλειές».

Μάθημα στις Σχολές

Σήμερα η Προγραμματισμένη Βραχυβιότητα αποτελεί μάθημα σε όλες τις σχολές σχεδιασμού και μηχανολογίας. Ο Μπορίς Κνουφ κάνει διάλεξη για τον «κύκλο ζωής προϊόντος», ένας σύγχρονος όρος για την Προγραμματισμένη Βραχυβιότητα. Οι φοιτητές μαθαίνουν να σχεδιάζουν για ένα κόσμο με ένα μόνο στόχο: τις συχνές επαναλαμβανόμενες αγορές.

Οι σχεδιαστές πρέπει να κατανοούν για ποια εταιρεία εργάζονται. Η εταιρεία αποφασίζει το επιχειρηματικό μοντέλο, πόσο συχνά θέλει να ανανεώνει τα προϊόντα, τις προσφορές της. Οι σχεδιαστές λοιπόν, πρέπει να το κατανοούν και να σχεδιάζουν με τρόπο συμβατό με την επιχειρηματική στρατηγική του πελάτη, για τον οποίον δουλεύουν.
 

Η βραχυβιότητα αποτελεί την ρίζα της οικονομικής ανάπτυξης την οποία βιώνει ο δυτικός κόσμος από την δεκαετία του 1950. Έκτοτε, η ανάπτυξη υπήρξε το ζητούμενο για την οικονομία μας. Οι μηχανισμοί της κοινωνίας της ανάπτυξης

Ο Σερζ Λατύς είναι επικριτής της κοινωνίας της ανάπτυξης και έχει γράψει εκτεταμένα για τους μηχανισμούς της. «Υπάρχουν τρία θεμελιώδη εργαλεία. Η διαφήμιση, η προγραμματισμένη βραχυβιότητα και η πίστωση. Στην τελευταία γενιά πρέπει να καταναλώνουμε με πίστωση, να δανειζόμαστε χρήματα για άχρηστες αγορές. Το θεωρώ τελείως παράλογο».

Οι επικριτές της κοινωνίας της ανάπτυξης υποδεικνύουν, ότι μακροπρόθεσμα δεν είναι βιώσιμη, γιατί βασίζεται σε μία κατάφωρη αντίφαση.

Προϊόντα σχεδιασμένα για να χαλάνε

Ψάχνοντας σε εγχειρίδια εκτυπωτών ο Μάρκους ανακαλύπτει, ότι η διάρκεια ζωής εκτυπωτών καθορίζεται εξ αρχής:
«Διάρκεια προϊόντος. 18.000 σελίδες. Πέντε χρόνια χρήσης».

Το επιτυγχάνουν τοποθετώντας ένα τσιπάκι βαθιά στον εκτυπωτή, το οποίο μετρά τον αριθμό των σελίδων. Μόλις φτάσει σε έναν προκαθορισμένο αριθμό, μπλοκάρει τον εκτυπωτή.


Το δίλημμα των μηχανικών

Πώς αισθάνονται οι μηχανικοί, που σχεδιάζουν προϊόντα για να χαλάσουν; Το δίλημμα καταγράφεται σε μία βρετανική ταινία του 1951, όπου ένας νεαρός χημικός εφευρίσκει μία άφθαρτη κλωστή. Πιστεύει, ότι έχει κάνει τεράστια πρόοδο. Η εφεύρεσή του όμως, δεν ικανοποιεί τους πάντες και σύντομα τον κυνηγούν οι εργοστασιάρχες, αλλά και οι εργάτες, που φοβούνται για τις δουλειές τους.

Κάτι παρόμοιο έγινε πραγματικά, στην υφαντουργία. Το 1940, ο χημικός κολοσσός Dupοnt, ανακοίνωσε την άφιξη μιας επαναστατικής συνθετικής ίνας. Το νάιλον. Οι κοπέλες χαίρονταν για τις νέες ανθεκτικές καλτσοδέτες. Η χαρά όμως, δεν κράτησε πολύ.

Όταν εμφανίστηκε το νάιλον και το δοκίμασαν για χρήση σε καλσόν, οι άντρες του συγκεκριμένου τμήματος της Dupοnt πήραν τα καλσόν για τις γυναίκες τους. Οι γυναίκες ενθουσιάστηκαν με το πρώτο, πολύ ανθεκτικό, προϊόν.

Οι χημικοί της Dupοnt είχαν κάθε λόγο να είναι υπερήφανοι, αφού ακόμη κι οι άνδρες διαλαλούσαν την ανθεκτικότητα.

Το πρόβλημα ήταν, ότι κρατούσαν πολύ. Οι γυναίκες χαίρονταν πολύ, που δεν έχαναν «πόντους». Δυστυχώς, αυτό σήμαινε, ότι οι εταιρείες δεν θα πωλούσαν πολύ. Η Dupοnt έδωσε νέες οδηγίες στο εργαστήριο, ώστε να κάνουν λιγότερο ανθεκτική την ίνα και να βρουν κάτι πιο εύθραυστο, ούτως ώστε να μην κρατούν τόσο πολύ τα καλσόν. Οι ίδιοι χημικοί, που δημιούργησαν ανθεκτικά καλσόν, ακολούθησαν το πνεύμα της εποχής και τα έκαναν πιο εύθραυστα. Η άφθαρτη ίνα εξαφανίστηκε από το εργοστάσιο, όπως στην ταινία.

Πώς ένιωσαν οι χημικοί της Dupοnt, που περιόριζαν εσκεμμένα τη ζωή ενός προϊόντος; Πρέπει να ήταν απογοητευτικό γιʼ αυτούς να δημιουργούν ένα κατώτερο προϊόν, αφού είχαν παλέψει σκληρά για ένα καλό προϊόν. Από μία άποψη όμως, έτσι το βλέπουν οι τρίτοι. Προφανώς, έκαναν απλώς την δουλειά τους είτε το έκαναν ανθεκτικό είτε ευαίσθητο, ήταν η δουλειά τους.

Η εποχή ήταν περίπλοκη από ηθικής άποψης για τους μηχανικούς. Η βραχυβιότητα τους προκαλούσε να ελέγξουν βασικές ηθικές αντιλήψεις. Υπήρχε η παλιά σχολή, που πίστευε, ότι έπρεπε να φτιάξει ένα  άφθαρτο προϊόν και μία νέα σχολή, που καθοδηγούταν από την αγορά. Ήθελαν να φτιάξουν όσο το δυνατόν πιο άφθαρτο προϊόν. Η αντιπαράθεση επιλύθηκε, όταν ανέλαβε η νέα σχολή μηχανικών.

Από την πλευρά των καταναλωτών

Η βραχυβιότητα δεν επηρέασε μόνο τους μηχανικούς. Η απογοήτευση του απλού καταναλωτή παρουσιάζεται στον «Θάνατο του Εμποράκου» του Άρθουρ Μίλλερ. Όπως ο Γουίλ Λόμαν, οι καταναλωτές μπορούσαν μόνο να διαμαρτύρονται αβοήθητοι.

Οι καταναλωτές δεν ήξεραν, ότι πέρα από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, στις χώρες του Ανατολικού Μπλοκ, υπήρχε μια ολόκληρη οικονομία χωρίς τη βραχυβιότητα. Η κομμουνιστική οικονομία δεν ελεγχόταν από την ελεύθερη αγορά, αλλά από το κράτος. Ήταν ανεπαρκής και μαστιζόταν
από χρόνια έλλειψη πόρων. Για ένα
τέτοιο σύστημα η βραχυβιότητα είναι παράλογη.
Στην πρώην Ανατολική Γερμανία, την πιο αποτελεσματική κομμουνιστική οικονομία, οι επίσημοι κανονισμοί όριζαν, ότι τα ψυγεία και τα πλυντήρια έπρεπε να λειτουργούν 25 χρόνια.  

Το 1981 ένα εργοστάσιο λαμπτήρων στο ανατολικό Βερολίνο, λάνσαρε έναν λαμπτήρα μακράς διάρκειας. Αναζήτησαν αγοραστές από την Δύση στη Διεθνή Έκθεση Φωτισμού. Όταν οι ανατολικογερμανοί κατασκευαστές παρουσίασαν τους λαμπτήρες στο Ανόβερο το 1981, οι συνάδελφοί τους από τη Δύση είπαν: θα μείνετε χωρίς δουλειά. Οι μηχανικοί απάντησαν: αντιθέτως, εξοικονομώντας πόρους και βολφράμιο θα κρατήσουμε τις δουλειές μας.

Οι δυτικοί αγοραστές απέρριψαν τον λαμπτήρα. Το 1989 έπεσε το Τείχος του Βερολίνου. Το εργοστάσιο έκλεισε και διεκόπη η παραγωγή του λαμπτήρα μακράς διάρκειας. Τώρα υπάρχει μόνο σε εκθέσεις και μουσεία. Είκοσι χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, ο καταναλωτισμός μαστίζει τόσο την Ανατολή όσο και τη Δύση. Υπάρχει μια διαφορά, όμως. Στην εποχή του ίντερνετ, οι καταναλωτές είναι έτοιμοι να πολεμήσουν τη βραχυβιότητα.

Μήνυση ενάντια στη βραχυβιότητα

«Η πρώτη ριζοσπαστική ταινία μας ήταν για το iΡοd», λέει ο Κέισι Νέιστατ (δημιουργός βίντεο). «Ήμουν απένταρος, γιατί είχα πάρει ένα iΡοd με 400 – 500 δολάρια. Οκτώ μήνες αργότερα, ίσως δώδεκα, χάλασε η μπαταρία του. Τηλεφώνησα στην Αpple, για να μου το αντικαταστήσουν και η πολιτική τους ήταν να λένε να αγοράσεις καινούριο:

− Καλύτερα να πάρετε καινούριο.

− Η Αpple δεν προσφέρει.

− Δεν έχει νέα μπαταρία;

− Όχι».

Δεν τον ενόχλησε, που χάλασε η μπαταρία, γιατί το παθαίνει και το Νοkia κινητό του και αγοράζει άλλη. Ακόμη και στο laptop του, που είναι Αpple, αλλάζει η μπαταρία. Στο iPod όμως, αυτή την ακριβή συσκευή, όταν έπεσε η μπαταρία, ήθελε αντικατάσταση όλη η μονάδα.

«Έτσι, ο αδελφός μου είχε την ιδέα να φτιάξουμε μια ταινία γι αυτό. Βάψαμε με στένσιλ όλες τις διαφημίσεις iΡοd, που βρήκαμε. Η αναντικατάστατη μπαταρία διαρκεί μόνο 18 μήνες». Ανεβάσαμε το βιντεάκι στο www.Ipodsdirtysecret.com, και τις πρώτες έξι εβδομάδες είχε έξι εκατομμύρια επισκέπτες. Η ιστοσελίδα κυριολεκτικά εκτοξεύτηκε.

Η δικηγόρος Ελίζαμπεθ Πρίτσκερ στο Σαν Φρανσίσκο, έμαθε για το βίντεο και μήνυσε την Αpple για την διάρκεια ζωής της μπαταρίας του iΡοd. Μισό αιώνα μετά την υπόθεση του λαμπτήρα, η βραχυβιότητα δικαζόταν και πάλι. Η μήνυση έγινε δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία του iΡοd. Η Αpple είχε πουλήσει γύρω στα τρία εκατομμύρια iPod στις Η.Π.Α..

Πολλοί είχαν προβλήματα με την μπαταρία και θα έκαναν μήνυση. Ένας από αυτούς, είναι ο Άντριου Γουέστλεϊ. «Από τους καταναλωτές που επικοινώνησαν επιλέξαμε αντιπροσώπους για μια ομαδική μήνυση», λέει η κ. Πρίτσκερ. «Η ομαδική μήνυση ήταν μοναδική στις Η.Π.Α., όπου μια μικρή ομάδα εκπροσωπεί μια μεγαλύτερη παρουσιάζοντας μια υπόθεση στο δικαστήριο. Εκπροσωπούσα χιλιάδες, ίσως και δεκάδες χιλιάδες άτομα. Η υπόθεση έγινε γνωστή ως Γουέστλεϊ εναντίον Αpple».

Τον Δεκέμβριο του 2003, η Πρίτσκερ κατέθεσε την υπόθεση στο δικαστήριο του Σαν Ματέο, λίγο πιο πέρα από το αρχηγείο της Αpple.

Ζήτησαν τεχνικά έγγραφα σχετικά με την διάρκεια της μπαταρίας του iΡοd κι έλαβαν πολλά τεχνικά δεδομένα για το σχέδιο, για τις δοκιμές. Ανακάλυψαν, πως το είδος μπαταρίας λιθίου, που περιείχε, ήταν σχεδιασμένη να έχει σύντομη διάρκεια ζωής. Η ανάπτυξη του iΡοd είχε γίνει στα πλαίσια της βραχυβιότητας.

Μετά από μερικούς μήνες, οι δύο πλευρές συμβιβάστηκαν. Η Αpple έφτιαξε ένα τμήμα αντικατάστασης μπαταριών και επέκτεινε την εγγύηση στα δύο χρόνια. Οι καταγγέλλοντες, αποζημιώθηκαν.

Δωρεάν λογισμικό

Ο Μάρκους ψάχνει και πάλι τρόπο να επεκτείνει τήν ζωή του εκτυπωτή. Έχει ανακαλύψει μια ρώσικη ιστοσελίδα με δωρεάν λογισμικό, που περιέχει ένα αντίθετο τσιπάκι. Ο προγραμματιστής εξηγεί τα προσωπικά του κίνητρα: «Αυτό συμβαίνει εξ αιτίας της κακής κατασκευής. Αυτό είναι το επιχειρηματικό τους μοντέλο. Δεν ωφελεί τον χρήστη και το περιβάλλον. Βρήκα τρόπο να φτιάχνω λογισμικό φιλικό προς τον χρήστη, ούτως ώστε ο εκτυπωτής να μηδενίζει τον μετρητή μελανιού».
Ο Μάρκος δεν ξέρει τι να περιμένει, αλλά κατεβάζει το λογισμικό.

Κατανάλωση και ευτυχία

Σε όλες τις φτωχότερες χώρες όλα επιδιορθώνονται αυτόματα. Η ιδέα, ότι πετάς κάτι, επειδή χαλάει είναι απολύτως αδιανόητη για κάποιον στον Νότο. Στην Ινδία, υπάρχει ακόμη και λέξη, που περιγράφει την επιδιόρθωση, ασχέτως της περιπλοκότητας, που περιέχει.

Άνθρωποι έχουν περάσει σε πράξεις και δεν μιλούν μόνο αφηρημένα για το τι πρέπει να αλλάξει. Ένας από αυτούς είναι ο Γουόρνερ Φίλιπς απόγονος της δυναστείας κατασκευαστών λαμπτήρων, ο οποίος θυμάται: «Ο παππούς μου με είχε πάει σε ένα εργοστάσιο της Ρhilips για να μου δείξει τη μαζική παραγωγή των λαμπτήρων και ήταν υπέροχα». Σχεδόν 100 χρόνια μετά την ίδρυση του καρτέλ του λαμπτήρα, ο Φίλιπς συνεχίζει την οικογενειακή παράδοση με διαφορετική προσέγγιση. Παράγει έναν λαμπτήρα, που διαρκεί 25 χρόνια.

«Δεν υπάρχει πράσινος κόσμος και επιχειρηματικός κόσμος», λέει. «Νομίζω, ότι η επιχείρηση και η βιωσιμότητα βαδίζουν χέρι−χέρι. Είναι η καλύτερη βάση για μια επιχείρηση. Ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι υπολογίζοντας το κόστος των απαιτούμενων πόρων. Υπολογίζουμε και την κατανάλωση ενέργειας, καθώς και την έμμεση κατανάλωση ενέργειας, λόγω μεταφοράς. Αν υπολογίσετε όλα αυτά για κάθε προϊόν που παράγεται, οι επιχειρηματίες ανά τον πλανήτη θα έχουν τεράστιο κίνητρο να κατασκευάζουν άφθαρτα προϊόντα».

Η καταπολέμηση της βραχυβιότητας επιτυγχάνεται επίσης μεταβάλλοντας την παραγωγή των καταναλωτικών αγαθών. Η νέα ιδέα «Cradle to cradle» ισχυρίζεται, ότι αν τα εργοστάσια λειτουργούσαν όπως η φύση, η ίδια η βραχυβιότητα θα εξαφανιζόταν. Ο συγγραφέας της, Μίκαελ Μπράουνγκαρντ, δηλώνει: «Όταν συζητάμε για την προστασία του περιβάλλοντος, σκεπτόμαστε τις μειώσεις, τις περικοπές. Μια κερασιά την άνοιξη όμως, δεν κάνει περικοπές».

Η φύση παράγει σε αφθονία, αλλά πεσμένα άνθη, νεκρά φύλλα και άλλα υλικά, δεν είναι απόβλητα, αλλά τροφή άλλων οργανισμών. Ένας κύκλος. Η φύση δεν παράγει απόβλητα, μόνο θρεπτικά συστατικά.

Ο Μπράουνγκαρντ πιστεύει, ότι η βιομηχανία μπορεί να μιμηθεί τον κύκλο της φύσης. Το απέδειξε, όταν επανασχεδίασε την διαδικασία παραγωγής μιας ελβετικής υφαντουργίας: «Συνήθως, όταν ντύνουμε έπιπλα με υφάσματα, τα υπολείμματα απορρίπτονται ως τοξικά απόβλητα». Ανακάλυψε, ότι συνήθως χρησιμοποιούνταν στο εργοστάσιο εκατοντάδες εξαιρετικά τοξικές βαφές και χημικά. Για την παραγωγή των νέων υφασμάτων μείωσε τη λίστα σε 36 ουσίες, όλες βιοδιασπώμενες.

Τώρα επιλέγουν μόνο βρώσιμα υλικά. Θα μπορούσατε να τα προσθέσετε ακόμη και στο μούσλι σας. Σε μια κοινωνία, που βασίζεται στα απόβλητα, τα βραχύβια προϊόντα αποτελούν πρόβλημα. Αν μια κοινωνία παράγει θρεπτικά στοιχεία, κάθε βραχύβιο προϊόν μπορεί να μετατραπεί σε κάτι νέο.

Για τους πιο ριζοσπαστικούς επικριτές της βραχυβιότητας δεν αρκεί η αναδιαμόρφωση της παραγωγής. Θέλουν να σκεφτούμε το οικονομικό μας σύστημα και τις αξίες μας.

Απο-ανάπτυξη

Είναι μία πραγματική πολιτισμική επανάσταση, διότι πρόκειται για μια αλλαγή νοοτροπίας. Αυτή η επανάσταση λέγεται απο-ανάπτυξη. Ο Σερζ Λατύς ταξιδεύει από συνέδριο σε συνέδριο εξηγώντας πώς θα απαλλαγούμε από την κοινωνία της ανάπτυξης: «Η απο-ανάπτυξη είναι ένα προκλητικό σλόγκαν, το οποίο στοχεύει στην απαλλαγή από την ευχάριστη πραγματεία περί αιώνιας, βιώσιμης ανάπτυξης. Τονίζει την ανάγκη για μία αλλαγή νοοτροπίας. Η ουσία του προγράμματος της απο-ανάπτυξης  συνοψίζεται σε μία λέξη, μείωση. Μείωση των αποβλήτων, του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της υπερπαραγωγής και της υπερκατανάλωσης. Εφ΄ όσον μειώσουμε την κατανάλωση και την παραγωγή θα έχουμε ελεύθερο χρόνο για να αναπτύξουμε άλλες μορφές πλούτου, τις οποίες δεν θα εξαντλήσουμε. Όπως την φιλία, την γνώση».

Ολοένα και περισσότερο εξαρτόμαστε από αντικείμενα, για να αποκτήσουμε αυτοεκτίμηση και ταυτότητα. Αυτό είναι εν μέρει μια συνέπεια της κατάρρευσης πραγμάτων, που μας δίνουν ταυτότητα, όπως η συμμετοχή σε μία κοινότητα ή η σχέση με τη γη, κάθε τι κοινωνικό, που έχει αντικαταστήσει ο καταναλωτισμός.

Αν η ευτυχία εξαρτιόταν από το επίπεδο κατανάλωσης, θα έπρεπε να ζούμε στην απόλυτη ευτυχία εφʼ όσον καταναλώνουμε 26 φορές περισσότερο απʼ ότι επί Μαρξ. Έρευνες όμως, δείχνουν, ότι δεν είμαστε 20 φορές πιο ευτυχισμένοι, γιατί η ευτυχία είναι υποκειμενική ασφαλώς.

Οι επικριτές της από-ανάπτυξης φοβούνται, ότι θα καταστρέψει την σύγχρονη οικονομία και θα μας μεταφέρει και πάλι στην Λίθινη Εποχή. «Η επιστροφή σε μία βιώσιμη κοινωνία με οικολογικό αποτύπωμα όχι μεγαλύτερο από έναν πλανήτη δεν σημαίνει επιστροφή στην Λίθινη Εποχή», λέει ο Σερζ Λατύς. «Για μία χώρα σαν την Γαλλία θα σήμαινε μία επιστροφή στο ΄60. Δεν είναι δα και η Λίθινη Εποχή.

»Η απο-ανάπτυξη είναι η υλοποίηση του οράματος του Γκάντι, που έλεγε: ο κόσμος είναι αρκετά μεγάλος για να ικανοποιεί τις ανάγκες όλων, αλλά πάντα θα είναι πολύ μικρός για την απληστία μερικών».

Επίλογος

Ο Μάρκος εγκαθιστά δωρεάν το λογισμικό στον υπολογιστή του. Καταφέρνει να μηδενίσει το τσιπάκι μέσα στον εκτυπωτή του. Ο εκτυπωτής ξεμπλοκάρει αμέσως.

Τέλος;

www.freeinquiry.gr

Σημείωση:
Το παραπάνω κείμενο αποτελείται
από εκτεταμένα απομαγνητοφωνημένα αποσπάσματα
από την ταινία: «Τhe Light Βulb Cοnspiracy».
Σενάριο−Σκηνοθεσία: Cοsima Dannοritzer,
παραγωγή: a Μedia 3.14−Αrticle Ζ.