ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Του Δημήτρη Καραλή
Γιοχάννεσμπουρχ
Νότιος Αφρική

Αν ο Θεός κατέβαινε στη γη να κουβεντιάσει στους ανθρώπους του μια μέρα, σίγουρα θα μίλαγε σαν τον Πλάτωνα. Καμιά άλλη γλώσσα δεν θα του ταίριαζε τόσο πολύ να αγγίξει τις καρδιές και τις ψυχές του κόσμου. Διαβάζοντας κανείς τα βαθυστόχαστα γραφτά του, νοιώθει πως Ο Θεός μεταμορφώθηκε σε Πλάτωνα για να μοιράσει αλήθεια, σοφία και αγάπη στην ανθρωπότητα. Τόσο τέλειοπελεκημένες είναι οι σκέψεις του, που μήτε ένα ιώτα δεν άφησε για μας να προσθέσουμε στα θεόπνευστα γραφτά του. Δεν θα υπερέβαλα ελπίζω αν φώναζα κι εγώ σαν το φανατικό ισλαμιστή Ομάρ για το κοράνι του. Κάψτε τις ογκώδες βιβλιοθήκες, δεν μας χρειάζονται πια, αφού οι αξίες τους είναι όλες μαζεμένες στα Πλατωνικά κιτάπια.

Ότι και να ζητήσει κανείς το βρίσκει πάντοτε στον Πλάτωνα: Φιλοσοφία, κοσμογονία, μεταφυσική, αλήθεια, αρετή, πνευματικότητα, μυστικισμό, αθανασία, κοινωνιολογία, πολιτική, συνταγματολογία, δικαιοσύνη, παιδαγωγία, λογοτεχνία, ρητορική, επιστημολογία, μαθηματικά, ηθική, αθλητισμό, υγιεινή, αγνή αγάπη και ότι άλλο χρήσιμο θελήσει η καρδιά του. Μόνο το σύγγραμμά του ‘Πολιτεία’, φτάνει να μορφώσει την ανθρωπότητα, λεει ο Έμερσον, παραπάνω σχολειά δεν μας χρειάζοντε. Χωρίς τον Πλάτωνα σήμερα θα μοιάζαμε όλοι μας σαν τα μωρά παιδάκια που χτυπούν τα ποδαράκια τους σκούζοντας, μέχρις ότου να μάθουν την Μητρική τους γλώσσα να πουν τι θέλουν και να ηρεμίσουν ψυχικά. ‘Πλάτωνας σημαίνει φιλοσοφία και φιλοσοφία σημαίνει Πλάτωνας. Είναι ο πρώτος δασκαλογονιός της συστηματικής σκέψης στην υδρόγειο, που χωρίς αυτόν η ανθρωπότητα σήμερα δεν θα ξεχώριζε πάρα πολύ απ’ το υπόλοιπο ζωικό της βασίλειο. Θεμέλιωσε το πρώτο οργανωμένο επιστημονικό σκολειό εδώ και πριν από 25 αιώνες στην τότε πρώτευσα της γνώσης Αθήνα, κι από τότε συνεχίζουν να χτυπούν τα σχολειοκαμπανάκια σε κάθε πόλη και χωριό απανταχού στην οικουμένη.


Έφαγε σαν μεταξοσκούληκας κάθε άγουρη και απροσδιόριστη σκέψη απ’ τη προγενέστερη Ελλάδα, Μagna Grecia, βόρειο Αφρική, Βαβυλωνία και υπόλοιπη Ασία, για να τις αναγεννήσει αργότερα πιο ώριμες και πιο προσδιορισμένες για τα Ελληνικά και λοιπά Ευρωπαϊκά μελίγγια.

Βάρβαροι και ανθρωποφάγοι ούλου του κόσμου ηρέμησαν ψυχοδιανοητικά θηλάζοντας την νοητική του αμβροσία για 2500 χρόνια. Φιλόσοφοι, μύστες, πεζογράφοι, ποιητές γλωσσολόγοι, ρήτορες, αστρονόμοι, κοσμογόνοι, πολιτικοί. παιδαγωγοί και δογματολάτρες, έτρεξαν και θα τρέχουν αιώνια να δανειστούν σοφία απ’ το μυστήριο τούτο που λέγεται Πλάτωνας. Όλοι τους δανείσθηκαν τη διανοητική του σκάλα για να αγναντέψουν από πιο ψηλότερα της ψυχής τα καραούλια.

Χριστιανοί να Πλατωνίζουν με τη βίβλο τους, Ιουδαίοι να τον πονηροπιθηκίζουν με το Torah τους, και οι μωαμεθανοί να τον αποστηθίζουν σχεδόν ατόφιο στο βιβλιαράκι τους περί ηθικής, ‘Ahlak-y-jalaly. Μύστες και φιλόσοφοι του κόσμου σαν τους Αμμώνιο Σακά, Πλωτίνο, Πορφύρα, Πρόκλο, Ιαμβλίχο, Πλούταρχο, Milton, Dante, Montaigne, Shakespeare, Thomas Taylor, Ralph Cudworth, John Smith, Voltaire, Francis Bacon, Carlyle, Emerson και χιλιάδες άλλοι, ήσαν όλοι τους Πλατωνικά βλαστάρια. Προσπαθώντας ο Αριστοτέλης να αντιγνωμήσει αρχικά το δάσκαλό του, δεν τα κατάφερε τελικά ο δόλιος, πλατώνιζε κι αυτός σε κάθε φτερογραφή μέχρι το τέλος της ζωής του. Είναι σχεδόν αδύνατο να σκεφτεί κανείς λιγάκι παραπέρα χωρίς την Πλατωνική βοήθεια. Μοιάζει σαν τη μαλλιαρή αντροχερούκλα του φιλεύσπλαχνου πατέρα που τρυφοκρατά το αχνούδουτο χεράκι του παιδιού του στην πρώτη μέρα δημοτικού του σχολειού.


Γεννήθηκε περίπου στο 427 π.χ. τότε κοντά που πέθανε και το πολιτικό είδωλο των αρχαίων μας προγόνων Περικλής. Γνώρισε την δόξα των τραγωδοσυγγραφέων, Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη και Αριστοφάνη αλλά και την ολέθρια πολιτιστική καταστροφή του Πελοποννησιακού πολέμου. Παρά την πλούσια αριστοκρατική του ανατροφή, αρνήθηκε το δρόμο της υλιστικής αφθόνιας και εγωκεντρικής του αυτοπροβολής. Προτίμησε το μονοπάτι της εγκράτειας και της μετριοφροσύνης για να θερίσει τη λαμπρή διανοητική και πνευματική σοδιά του αργότερα. Στα τρυφερά του 20 χρόνια, γνώρισε το είδωλο της φιλοσοφίας όλων των εποχών ‘Σωκράτη’, όπου και τον ακολούθησε πιστά μέχρι στον θάνατό του. Μετά την απάνθρωπη εκτέλεση του αγαπημένου του δασκάλου, αφιέρωσε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του για να μιλάει μοναχά για αυτόν.

Ταξίδεψε στην Magna Grecia της Σικελίας και επισκέφθηκε την Αίγυπτο με τη Βαβυλωνία, λένε μάλιστα πως πήγε και παραπέρα. Επιστρέφοντας στην Αθήνα το 386 π.χ, ίδρυσε το πρώτο Πανεπιστημιακό σκολειό του κόσμου που το ονόμασε ‘Ακαδημία’ προς τιμή του γνωστού αθλητή Ακάδημο. Ήταν ανοικτό σκολειό έξω στη φύση, ανάμεσα σε ελαιώνες, πλατάνια και πευκοέλατα,
(κοντά στον σημερινό Ναό του αγίου Νικολάου στη Κολοκυνθού). Ο Αριστοτέλης προσπάθησε να το μιμηθεί με την περιπατητική σχολή του στις όχθες του Ιλισού ποταμού αργότερα. Εισέρχονταν στο σκολειό του για μάθηση μόνο οι μυημένοι στα πλατωνικά του ιδεώδη.

Μπροστά στην εξοχική σχολική του αυλόπορτα, διάβαζε κανείς από μακριά την τρανή ταμπέλα του σκαλισμένη πάνω σε πεντελικό μάρμαρο. «Μειδείς αγεωμέτρητος εισίτω».
Από όλα τα μέρη του κόσμου φτάνανε διψασμένοι να ακούσουν την Πλατωνική διδασκαλία. Δίδασκε πάντα ζωντανά στους μαθητές του κουβεντιάζοντας μαζί τους σαν τρυφερός δασκαλοπατέρας. Δεν πίστευε στη γραπτή διδασκαλία παρ’ ότι έγραψε αρκετά βιβλία για να περνάει ευχάριστα την ώρα του, όπως έλεγε. Όλη τη συγγραφική του συγκομιδή την αποκαλούσε, «πάγκαλη παιδία» δηλ. ευχάριστο παιχνίδι, η ευγενή διασκέδαση. Απορρόφησε αρκετούς προγενέστερους Έλληνες στοχαστές, όπως τον Όμηρο, Θαλή, Ηράκλειτο, Αναξαγόρα, Πυθαγόρα, Φιλόλαο, Παρμενίδη, Εμπεδοκλή, Κρατύλο και Σωκράτη στο νοητικό του αλώνι, για να τους αναπαράγει αργότερα πιο νόστιμους και περισσότερο χωνευτικούς για την Ελλάδα και υπόλοιπη ανθρωπότητα. Πίστευε σαν τον Πυθαγόρα, ότι το διανοητικό σύστημα του σύμπαντος είναι μαθηματικά περιτυλιγμένο και δεν κατανοείται εύκολα χωρίς λίγη γνώση γεωμετρίας.

Δυστυχώς δεν είχαν τότε την πολυτέλεια να μαγνητοφωνούν μαθήματα για μελλοντική αποθήκευση, αλλά οι φτερογραμμένοι του διάλογοι αρκούν σήμερα να κάνουν τις ψυχές του κόσμου να χοροπηδάν σαν το σκαντζόχοιρο κάθε φορά που τους διαβάζουν. Διαβάζοντας, θυμάμαι, τις τελευταίες μέρες του Σωκράτη στα εφηβικά μου χρόνια, όχι μόνο δεν κοιμήθηκα πολύ εκείνο το βραδάκι, αλλά και έκλαψα παιδοχαρούμενος. Χαιρόμουνα αφάνταστα για την καινούργια μου τούτη ανακάλυψη. Ένας καινούργιος κύκλος χαράς και γνώσης άνοιγε για μένα σαν είδος purgatorio ( πύρινο καθαριστήριο),που καθάριζε την ψυχή μου σαν το μολυσμένο στάρι απ’ την βλαβερή του ήρα.

Δεν ήξερα ποιον να ευγνωμονήσω περισσότερο, το διανοητικό μεγαλείο του Πλάτωνα, η τον Παρθενώνα της σοφίας που ονομάζεται Σωκράτης. Δεν γνώριζα ακόμη καλά που τελείωνε ο ένας και που άρχιζε ο άλλος. Δύσκολα παραμένει ο ίδιος κανείς διαβάζοντας της Πλατωνικές μελέτες. Είναι τα μοναδικά φάρμακα που δαμάζουν τις πέντε μας αισθήσεις να υπακούσουν πιστά στην ανθρώπινη διάνοια. Ξυπνάνε μέσα μας τον έρωτα για γνώση και ανάβουν την φλόγα για ένα ατέλειωτο πνευματοδιανοητικό ταξίδι. Ένας καινούργιος αλαργινός δρόμος ξεκινά, γεμάτος χαρά, γνώση και αλήθεια για όσους θωπεύτηκαν απ’ το Πλατωνικό του μεγαλείο. Αφήνοντας πίσω κάθε σκοτάδι άγνοιας που μας έκανε να περπατάμε τυφλά σαν τους υπνοβάτες τα μεσάνυχτα.

Αδέρφωσε την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο πνευματοδιανοητικά και έκανε κάθε χώρα στον πλανήτη να τον αισθάνεται για δικό της.
Άγγλοι παιδοχαρούμενοι να μουρμουρίζουν θαυμαστά διαβάζοντας τους βαθύστοχους διαλόγους του. Ah......! How English are Plato’s writings! (Α! πόσο Αγγλώδες είναι τα Πλατωνικά συγγράμματα).
Λατίνοι, Ούννοι, Φράγκοι, Σκανδιναβοί, Σλάβοι, Ασιάτες και Αφρικανοί να τον κληρονομούν όλοι για δικό τους. Κάθε αναπτυγμένη ψυχή που προσπερνά τα εθνικά της κατώφλια, γίνεται αυτόματα υπήκοος της οικουμένης και λαμβάνει τον τίτλο ‘Κοσμοκράτης’, δηλαδή, υπήκοος της πνευματικής ομορφιάς ούλου του σύμπαν.
Μοιάζει σαν τον λαμπρό μας ήλιο, που λαχταρολατρεύεται σε κάθε χώρα που οι γλυκόθερμες αχτίδες του ανατέλλουν. Νοιώθομε τυχεροί και ευγνώμονες στο πανάγαθό μας Δια, που κατέβηκε στην γη μεταμφιεσμένος σαν Πλάτωνας για να διαφωτίσει τον νου και τις ψυχές του κόσμου λιγάκι πάρα πέρα. Αλλόγλωσσοι απανταχού μετάφρασαν και θα μεταφράζουν αιώνια τους Πλατωνικούς διαλόγους στην μητρική τους γλώσσα σαν το ‘πάτερ ημών’ της βίβλου. Μάθαιναν και θα μαθαίνουν την αρχαία Ελληνική γλώσσα για να γευτούν ποιό γνησιότερα την Πλατωνική μαγεία.


Ισχυρίζονταν σαν τον Σωκράτη πως δεν ήξερε τίποτα, αλλά μάθαινε κι αυτός κουβεντιάζοντας με άλλους. Η πραγματική γνώση, λέει, δεν προέρχεται απ’ την πολύχρονη σπουδή, αλλά ανακαλύπτεται μέσα μας με οδηγό τη αμοιβαία φιλοσοφική συζήτηση. Όλη η σοφία, τονίζει, είναι ξεχασμένη στην ψυχή του κάθε ενός, και ανασύρεται απ’ τη λήθη (ξεχασιά) με τη αμοιβαία φιλοσοφική κουβέντα. Να εδώ βλέπομε ξεκάθαρα την προέλευση της λέξης ‘αλήθεια’, δηλαδή να διώξουμε το ξέχασμα και να επαναφέρομε τις προγενέστερες μεταψυχικές μας αναμνήσεις. Ποιο είναι τότε το πρώτο βήμα για το αποκαλυπτικό μας αυτό ταξίδι; - Ο νους, λεει, αρχικά πρέπει να ελέγχει και να περιορίζει τις αδέσποτες σωματικές και συναισθηματικές ορμές σταθερά με σωφροσύνη.

Σαν τον αμαξά, που χαλιναγωγεί και κατευθύνει τα απείθαρχα άλογά του για να φτάσει έγκυρα και ασφαλής στον προορισμό του. Με άλαλα λόγια, πρέπει να ζούμε πειθαρχικά, ειλικρινά, λιτά και δίκαια για να μπορούμε να στοχαζόμαστε πνευματικά ψηλότερα. Κύρια εμπόδια για την ψυχική ανάπτυξη θεωρούσε ήταν οι: Θυμός, φοβία, λαιμαργία, παραφροσύνη και φιλαργυρία. Υιοθετούσε τις ακόλουθες αρετές στη φιλοσοφική διδασκαλία του για τη πνευματική καλλιέργεια: κουράγιο, εγκράτεια, αθυμία, μεγαλοψυχία, αγάπη, ανεκτικότητα, δικαιοσύνη και λιτότητα, ως αναγκαία εργαλεία για τη ψυχική κάθαρση.

Έψαξα να βρω περισσότερη βιογραφική ύλη για τον Πλάτωνα, αλλά του κάκου μου δεν τα κατάφερα. Φαίνεται πως οι αναπτυγμένες ψυχές συνήθως έχουν πολύ μικρή βιογραφία. Κανείς δεν ήξερε τον δρόμο και τον αριθμό του σπιτιού του να μπει μέσα για να μας ξεστορίσει περισσότερα για την προσωπική ζωή του. Αν είχε μόνιμη γυναίκα, παιδιά, φίλους, κρυφές ερωμένες, νοητικές αδυναμίες και άλλα προσωπικά χούγια, δεν γνωρίζομε απολύτως τίποτα. Όλη την προσωπική ζωή του την μετέτρεψε σε στοχασμό και πνεύμα, σαν το καλοχτισμένο τζάκι που καίει τέλεια τον καπνό του για να μην μολύνει την ατμόσφαιρα. Λένε πως δεν γέλαγε τόσο πολύ, η μάλλον πάρα πολύ σπάνια. Μα δεν είχε και άδικο ο άνθρωπος νομίζω, αφού το ασυγκράτητο γέλιο καμιά φορά είναι και δείγμα ψυχονοητικής ανωμαλίας. Οι φρηνοβλαβείς συνήθως ξεκαρδίζονται στα γέλια χωρίς σημαντική αιτία.

Τα ανέκδοτα, λέει ο Αριστοτέλης, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μισοτελειωμένες αλήθειες χωρίς κίνδυνο, κι όταν καταλήγουν σε κίνδυνο ζωής, τότε λέγονται τραγωδίες.
Ο Πλάτωνας δεν αγαπούσε τις επιπολαιότητες και τις μισοτελειωμένες πράξεις στη ζωή. Δεν του προξενούσαν γέλιο οι νοητικές ανεπάρκειες και απροσεξίες των συνανθρώπων του, αλλά λύπη για το κατάντημά τους.


Αναρωτιέμαι, πως άντεξε η πνευματική του φλόγα τόσους αιώνες άκαμπτη μέχρι σήμερα; Όταν μάλιστα καταδιώχτηκε, αναθεματίστηκε και αφορίστηκε από διάφορους δογματολάτρες για δυο χιλιάδες χρόνια; Λένε μάλιστα, πως ποτέ δεν υπήρχαν παραπάνω από μετρημένα άτομα στα δάχτυλα σε κάθε χώρα για κάθε εποχή που διαβάζουν και καταλαβαίνουν τον Πλάτωνα σωστά. Σίγουρα όχι αρκετή αναγνωστική δύναμη να υποστηρίξουν οικονομικά μια καινούργια έκδοση. Εντούτοις όμως όλα τα Πλατωνικά συγγράμματα επανεκδίδονται σχεδόν αδιάκοπα απανταχού στην οικουμένη. Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα, πως κάποια ανώτερη κοσμική δύναμη επιβλέπει και ρυθμίζει το Πλατωνικό πνεύμα να ρέει στην ανθρωπότητα ασταμάτητα. Όμοια σαν το οξυγόνου στην ατμόσφαιρα που πρέπει να αναπαράγεται αδιάκοπα για να υπάρχει ζωή στο πλανήτη ετούτο, έτσι και Ο Πλάτωνας θα επανεκδίδεται αστείρευτα ως αναγκαία πνευματική τροφή για την ανθρωπότητα αιώνια.

Όποια αλλαγή και ολική καταστροφή να φέρει το μέλλον μας μια μέρα. Εάν ακόμα και ο άξονας της γης αλλάξει θέση και ο ουρανός ραγίσει κατάμισα! Ο Πλάτωνας θα παραμένει πάντα ως αναντικατάστατος θεϊκός λύχνος στον πλανήτη μας για να φωτίζει την διανοητική και πνευματική πορεία του κόσμου. Όλα τα βιβλία του θα παραμένουν σαν ουράνια παρακαταθήκη μέσα στους αιώνες για να ανακαλύπτει ο καθένας πόσο ψηλά μπορεί να φτάσει πνευματοδιανοητικά, όταν θελήσει και ακολουθήσει τον σωστό δρόμο στη ζωή του.