Ημερολόγιο. ένα εργαλείο απαραίτητο για την επιβίωση, τη θρησκεία και την πολιτική.

Από τη λίθινη εποχή ακόμα, το ημερολόγιο υπήρξε ένα εργαλείο απαραίτητο για την επιβίωση, τη θρησκεία και την πολιτική.

Κάποτε ήταν κυριολεκτικά ζήτημα επιβίωσης. Χωρίς αυτό δεν μπορούσαν να προγραμματίσουν τη σπορά και το θερισμό, ούτε να προετοιμαστούν για τις περιόδους των πλημμυρών ή της ξηρασίας, το κρύο του χειμώνα ή τη ζέστη του καλοκαιριού. Το ημερολόγιο, άλλοτε σκαλισμένο σε πέτρα και άλλοτε χαραγμένο στον πηλό ή γραμμένο σε πάπυρο, πέρασε από πολλές αστρονομικές ή ιδεολογικές διορθώσεις. Ωστόσο πάντα ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένα στολίδι τοποθετημένο σε κοινή θέα. Ούτε καν τα τελευταία 30 χρόνια, οπότε και τις σελίδες του κοσμούν όμορφα κορίτσια με αδαμιαία περιβολή…

Πότε επινοήθηκε το ημερολόγιο;
Τα πιο αρχαία είναι τα σεληνιακά ημερολόγια της ανώτερης Παλαιολιθικής εποχής, πριν από 36.000 έως 10.000 χρόνια: το ανάγλυφο της Αφροδίτης του Λωσέλ (Γαλλία) παριστάνει μια γυναίκα που κρατά ένα κέρατο με 13 χαρακιές, όσοι είναι οι σεληνιακοί μήνες του έτους. Το κέρατο του Ισάνγκο (Κονγκό) έχει χαρακιές που συμβολίζουν 6 σεληνιακούς μήνες. Στα σπήλαια του Λασκό (Γαλλία) υπάρχει χαραγμένο το σχέδιο ενός σεληνιακού μήνα 29 ημερών. Όμως τα κανονικά ημερολόγια σε ετήσια κλίμακα ανάγονται στους Σουμέριους (4000 π.Χ.). Το έτος τους διαρκούσε 360 ημέρες. Οι Βαβυλώνιοι (αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ.) το είχαν αποτιμήσει σε 365 ημέρες, αλλά το ημερολόγιό τους παρουσίαζε μεταβολές, διότι βασιζόταν στις σεληνιακές φάσεις. Κατά μέσο όρο ο μήνας διαρκούσε 29,5 ημέρες, δηλαδή όσο ένας σεληνιακός μήνας, αλλά στο τέλος του έτους οι ημέρες που είχαν περάσει ήταν μόνο 354. Γι’ αυτό ο βασιλιάς Χαμουραμπί καθόρισε πως, όταν το ημερολόγιο και οι εποχές διέφεραν πολύ, έπρεπε να προσθέτουν έναν εμβόλιμο μήνα.
Τι αστέρι έχουμε;
Στην αρχαιότητα, για να καθορίσουν τη διάρκεια του χρόνου, ο πιο απλός τρόπος ήταν να προσδιορίσουν με ακρίβεια τη στιγμή του ηλιοστασίου, του θερινού ή του χειμερινού, καρφώνοντας κατακόρυφα μια ράβδο στη γη. Όταν η σκιά της ράβδου το μεσημέρι έφτανε στο ελάχιστο μήκος της, ήταν το θερινό ηλιοστάσιο: ο χρόνος που περνούσε μεταξύ ενός θερινού ηλιοστασίου και του επόμενου αντιπροσώπευε το έτος. Αντίθετα οι Αιγύπτιοι παρατηρούσαν την ηλιακή ανατολή του αστέρα Σείριου. Παρατηρούσαν δηλαδή πότε ο Σείριος γινόταν ορατός στην ανατολή αμέσως πριν από το ξημέρωμα. Εκείνη τη στιγμή άρχιζε το δικό τους έτος. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το ίδιο σύστημα με διαφορετικά αστέρια.
Ο Ποντίφικας της Σελήνης.
Για να μετρήσει το χρόνο, ο άνθρωπος αναφερόταν πάντα σε αστρονομικά φαινόμενα που έχουν περιοδικούς κύκλους: την εναλλαγή ημέρας και νύχτας, τις φάσεις της Σελήνης (ο μήνας) και την αλληλοδιαδοχή των εποχών (το έτος).
Δεν είναι τυχαίο που και σήμερα ακόμα σε πολλές γλώσσες οι ημέρες της εβδομάδας είναι αφιερωμένες σε θεοποιημένα ουράνια σώματα, όπως στον Ήλιο για την Κυριακή (Sunday, Sonntag…), στη Σελήνη, τον Άρη, τον Ερμή, το Δία, την Αφροδίτη και τον Κρόνο για τις άλλες ημέρες της εβδομάδας. Κι αυτό γιατί η σύνταξη του ημερολογίου ήταν έργο των αστρονόμων οι οποίοι σχεδόν πάντα ήταν ιερείς, επειδή στην αρχαιότητα τα αστέρια θεωρούνταν θεϊκά. Για τους Ρωμαίους υπήρχε ένας ιερέας, ο Pontifex minor, ο οποίος καθόριζε την πρώτη ημισέληνο στη γέμιση της Σελήνης: την πρώτη ημέρα κάθε μήνα (τις καλένδες) καλούσε το λαό να συγκεντρωθεί στο λόφο του Καπιτώλιου, για να ανακοινώσει το γεγονός. Οι καλένδες συνέπιπταν με τη νέα Σελήνη και από αυτές προέρχεται η λέξη καλεντάρι για το ημερολόγιο. Στο ελληνικό ημερολόγιο δεν υπήρχαν καλένδες. Γι’ αυτό και η φράση «παραπέμπω στις ελληνικές καλένδες» σημαίνει αναβάλλω επ’ αόριστον.
Μέχρι τη συντέλεια του κόσμου.
Πέρα από τη λεκάνη της Μεσογείου, ένα από τα πιο σημαντικά ημερολόγια ήταν αυτό των Μάγια, που χρησιμοποιήθηκε από τον 6ο αιώνα π.Χ. Στην πραγματικότητα οι Μάγια είχαν διάφορα ημερολόγια. Τα πιο σημαντικά ήταν δύο: το Tzolk’in των 260 ημερών που χρησιμοποιούνταν για θρησκευτικούς σκοπούς και το Haab’ των 365 ημερών, για πολιτικές χρήσεις, διαιρεμένο σε 18 μήνες των 20 ημερών συν 5 πρόσθετες ημέρες. Το σύστημα υπολογισμού του χρόνου ήταν τελειοποιημένο και μάλιστα προχωρούσε πολύ μπροστά στο μέλλον. Υπολογίστηκε ότι ένας από τους κύκλους του «μακροχρόνιου υπολογισμού», 400 ετών περίπου, θα συμπληρωθεί στις 21 Δεκεμβρίου του 2012. Για τις New Age φιλοσοφίες ίσως αυτή είναι η προβλεπόμενη ημερομηνία του τέλους του κόσμου.
Αλμανάκ και παραπήγματα.
Πολύ σύντομα, με την πάροδο των χρόνων, προστέθηκαν και άλλες πληροφορίες. Δημιουργήθηκαν έτσι αστρομετεωρολογικά ημερολόγια, τα παραπήγματα, δηλαδή πινακίδες όπου οι «επιστήμονες» της εποχής, εκτός από την πρόβλεψη των πιο φανερών ουράνιων φαινομένων (την ανατολή ή τη δύση των πιο λαμπερών αστεριών, τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες), περιλάμβαναν πληροφορίες για τον αναμενόμενο καιρό και υποδείξεις για τις αγροτικές εργασίες που έπρεπε να γίνουν.
Το αρχαιότερο παράπηγμα αναφέρεται από τον ποιητή Ησίοδο (8ος-7ος αιώνας π.Χ.) στο βιβλίο του Έργα και Ημέραι. Στο Μεσαίωνα εμφανίστηκαν τα αλμανάκ, τα οποία ανέφεραν τις ακριβείς θέσεις των ουράνιων σωμάτων (Ηλίου, Σελήνης και πλανητών). Το πρώτο ήταν το Αλμανάκ του Αζαρκέιγ, που εμφανίστηκε στο Τολέδο (Ισπανία) το 1088. Και αυτά επίσης, με το πέρασμα των αιώνων, άρχισαν να αναφέρουν και άλλες πληροφορίες: αστρολογικές ενδείξεις και συμβουλές για την υγεία και τις καλλιέργειες.
Η μεγάλη αλλαγή στη Δύση έγινε αργότερα. Γύρω στο 1450 εμφανίστηκαν αλμανάκ-ημερολόγια εικονογραφημένα με εικόνες αγίων. Οι ημέρες της εβδομάδας δε χρησιμοποιούνταν και οι ημερομηνίες ήταν γνωστές σε συνάρτηση με τον άγιο της ημέρας.
Μια άλλη καμπή γίνεται το 17ο αιώνα: από το 1657 στη Γαλλία, στα ημερολόγια εμφανίζονται στη θέση των αγίων διάσημα ζευγάρια, όπως ο Τριστάνος και η Ιζόλδη. Ακόμα, αλληγορικές εικόνες όπως οι Αρετές που προσέφεραν δώρα στο βασιλιά Λουδοβίκο ΙΔ΄. Τα ημερολόγια ήταν τότε διαδεδομένα μεταξύ των εμπόρων και των λογιστών, για να σημειώνουν τις λήξεις των οφειλών και των πιστώσεων.
Το αλμανάκ γνώρισε τη μεγαλύτερη επιτυχία του το 18ο αιώνα. Οι τυπογράφοι δημοσίευαν εκλαϊκευμένες εκδόσεις, αναγράφοντας τους αγίους της ημέρας, τις φάσεις της Σελήνης, αλλά ακόμα τα ονόματα αρχιεπισκόπων και επισκόπων, τις ημερομηνίες αναχώρησης και άφιξης του ταχυδρομείου, συμβουλές για την καλλιέργεια και την υγεία, προβλέψεις για το κλίμα. Για πολλούς, το ημερολόγιο ήταν ο μοναδικός τρόπος για να γνωρίζουν αυτές τις πληροφορίες. Ήταν μάλιστα η μοναδική σχέση του κόσμου με το τυπωμένο χαρτί.


Ένα άλμα 10 ημερών.
Η σχέση όμως με τα ημερολόγια ήταν πάντα δύσκολη. Κατά διαστήματα χρειάστηκαν βελτιώσεις. Το 46 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρας ανέθεσε στον Αλεξανδρινό αστρονόμο Σωσιγένη να βάλει μια τάξη στις ημερομηνίες του λατινικού ημερολογίου σε σχέση με τις εποχές (η εαρινή ισημερία είχε φτάσει τότε να συμπίπτει με την αρχή του χειμώνα). Για να ξεκαθαρίσει με το παρελθόν, ο Σωσιγένης πρόσθεσε τη διαφορά στο 46 π.Χ. το οποίο απόκτησε έτσι 445 ημέρες. Το προηγούμενο χάος ήταν τέτοιο που το 46 π.Χ. ονομάστηκε ultimus annus confusionis (τελευταίο έτος της σύγχυσης). O Σισωγένης καθόρισε το έτος των 365 ημερών με ένα δίσεκτο έτος κάθε 4 χρόνια: ήταν το Ιουλιανό ημερολόγιο, το γνωστό στην Ελλάδα και σαν «παλαιό ημερολόγιο».
Την εποχή του Αυγούστου έγιναν μικρές αλλαγές: ο 5ος μήνας αφιερώθηκε στον Ιούλιο Καίσαρα (Julius, Ιούλιος) και τον 6ο μήνα (τον Αύγουστο) τον αφιέρωσε στον εαυτό του (Augustus, Αύγουστος). Το έτος άρχιζε το Μάρτιο: οι μήνες Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος και Δεκέμβρης ονομάστηκαν έτσι διότι ήταν ο 7ος, ο 8ος, ο 9ος και ο 10ος μήνας του λατινικού έτους.
Το Ιουλιανό ημερολόγιο αναμορφώθηκε από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄. Επειδή ένα πραγματικό έτος διαρκεί 365 ημέρες συν 5 ώρες και 48΄, με τους αιώνες αυτή η διαφορά μετέφερε την ανοιξιάτικη ισημερία στις 11 Μαρτίου, με μια διαφορά 10 ημερών. Για την τακτοποίησή της πάρθηκε ένα δραστικό μέτρο: ο κόσμος πλάγιασε το βράδυ της 4ης Οκτωβρίου του 1582 και ξύπνησε… στις 15 Οκτωβρίου. Οι χωρικοί πίστευαν ότι ήταν ένα κόλπο των κυρίων, για να εξαπατήσουν το φτωχό κόσμο. Δέχτηκαν την αλλαγή μόνο όταν οι ιερείς τους έπεισαν ότι οι άγιοι θα έκαναν θαύματα στις ημερομηνίες του νέου ημερολογίου. Μετά, για να βελτιώσουν τη μέση διάρκεια του έτους, καταργήθηκαν τα δίσεκτα των εκατονταετιών που δεν είναι πολλαπλάσια του 400 (το 2000 ήταν δίσεκτο, αλλά το 2100, το 2200 και το 2300 δε θα είναι). Ακολούθησε η βαθμιαία εφαρμογή του Γρηγοριανού ημερολογίου από όλες σχεδόν τις χώρες: για παράδειγμα η Αγγλία το εφαρμόζει από το 1752, η Σουηδία από το 1844, η Ιαπωνία από το 1873, η τότε Σοβιετική Ένωση από το 1918. Στην Ελλάδα, το λεγόμενο «Νέο Ημερολόγιο» επιβλήθηκε το 1923 (η διαφορά είχε φτάσει τότε στις 13 ημέρες), ενώ μια ομάδα πιστών της ελληνικής ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς και άλλες ορθόδοξες Εκκλησίες, εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το εορτολόγιο του Ιουλιανού ημερολογίου.


Χιονιστής και Λιβάδιος.
Τα ημερολόγια μπορούν να είναι όργανα πολιτικής ή θρησκευτικής ιδεολογίας. Γι’ αυτό η ορθόδοξη και αρκετές προτεσταντικές Εκκλησίες απέρριψαν το Γρηγοριανό ημερολόγιο, έργο ενός καθολικού πάπα, και ακολούθησαν το Ιουλιανό. Έτσι η «Οκτωβριανή επανάσταση» του 1917 σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο, έγινε στην πραγματικότητα το Νοέμβριο. Και, για να αντιταχτούν στο «παπικό» ημερολόγιο, το 1793 οι Γάλλοι επαναστάτες δημιούργησαν ένα νέο πολιτικό ημερολόγιο, χωρίς αναφορές σε θρησκευτικές εορτές και αγίους, στο οποίο οι μήνες ονομάζονταν, για παράδειγμα, Τρυγητής (vendemiaire) ο Σεπτέμβριος, Χιονιστής (nivose) ο Δεκέμβριος, Λιβάδιος (prairial) ο Μάιος κ.λπ. Το ημερολόγιο της Γαλλικής Δημοκρατίας εφαρμόστηκε μέχρι το 1805.
Αλλά και πολλά σύγχρονα ημερολόγια είναι μόνο λαϊκά και όλο και πιο τολμηρά: ή έκφραση pin-up girls (κορίτσια για ημερολόγια) ανάγεται στο έτος 1941, αλλά τα πρώτα πόστερ των σταρ του βωβού κινηματογράφου, όπως της Θέντα Μπάρα και της Μαίρης Πίκφορντ, εμφανίστηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα. Τα εικονογραφημένα ημερολόγια αντιπροσωπεύουν την επιθυμία να προσθέσουμε κάτι συγκεκριμένο στο χρόνο που είναι αφηρημένος.
Το πιο διάσημο ημερολόγιο αυτού του είδους ήταν της Pirelli του έτους 1963, που δημιούργησε το υποκατάστημα της εταιρείας ελαστικών στο Λονδίνο. Η πρώτη έκδοση πέρασε απαρατήρητη. Παρουσίαζε τα 12 πιο ευπώλητα προϊόντα της δίπλα σε σεμνά μοντέλα. Αλλά τον επόμενο χρόνο το ημερολόγιο ανατέθηκε στο φωτογράφο των Beatles, Ρόμπερτ Φρίμαν, που φωτογράφισε δύο μοντέλα με μπικίνι στις παραλίες της Μαγιόρκας. Για τους σεμνότυφους Λονδρέζους ήταν μια επανάσταση, και το ημερολόγιο άφησε εποχή, μαζί με το αμερικανικό περιοδικό Sports Illustrated, το οποίο από το 1964 δημοσιεύει ημερολόγια με μοντέλα, ηθοποιούς και αθλητές με μαγιό. Από τότε άρχισε ένας αγώνας με όλο και πιο σέξι εκδόσεις.
Καμιά φορά όμως το γυμνό χρησιμοποιείται και για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Το 2000 μια ομάδα από ηλικιωμένες Αγγλίδες πόζαρε σε ένα ημερολόγιο, για να συγκεντρώσει χρήματα για την αντιμετώπιση της λευχαιμίας. Συγκέντρωσαν 1,3 εκατομμύρια στερλίνες, ενέπνευσαν την ταινία Calendar girls (2003) και βρήκαν πολλούς μιμητές.
Στο μεταξύ τα ημερολόγια έγιναν μια μόδα που ξεπερνά τα σύνορα, ακόμα και της φαντασίας: μπορούν να είναι φανταστικά στο ίντερνετ, από ατόφιο χρυσάφι, εκπαιδευτικά και πολλές φορές trash. Όπως αυτό που δείχνει σέξι μοντέλα δίπλα σε φέρετρα. Με άλλα λόγια, ημερολόγια για όλα τα γούστα.
 http://www.elikoncc.info/?p=1491