'Παίκτες' και 'θύματα'

Υπάρχουν δύο κατηγορίες κρατών στην παγκόσμια ιστορία:
Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα κράτη που σχεδιάζουν το μέλλον τους με δυναμισμό, φαντασία και ρεαλισμό ταυτόχρονα.
Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα κράτη που, βυθισμένα σε ιδεοληψίες, ψευδαισθήσεις και αναστολές, παραμένουν παράλυτα και αδρανή την πρωτοβουλία των αντιπάλων τους.

Τα κράτη-παίκτες αποτιμούν ψύχραιμα την διεθνή κατάσταση, αποφασίζουν με ρεαλισμό, θέτουν εφικτούς και ανέφικτους στόχους, αξιοποιούν τους πόρους τους, τοποθετούν στις υπεύθυνες θέσεις το καλύτερο ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτουν, καθιστούν σαφές στον αντίπαλο ότι πρέπει να προσέχει στις κινήσεις του, προλαβαίνουν τις εξελίξεις, προβλέπουν και προετοιμάζουν διαφορετικά εναλλακτικά σενάρια, αποκτούν την αναγκαία υλική ισχύ και αν χρειασθεί την χρησιμοποιούν.

Τα κράτη-θύματα κολακεύουν τους ισχυρούς, εκλιπαρούν για ξένη βοήθεια, υφίστανται αναξιοπρεπώς πλήγματα στην αξιοπρέπειά τους χωρίς να αντιδρούν, δεν έχουν στόχους, δεν προσπαθούν καν να αποκτήσουν υλική ισχύ, αναδεικνύουν ανίκανους και ακατάλληλους ηγέτες, διαρκώς αιφνιδιάζονται από τις εξελίξεις, συνεχώς επικαλούνται το δίκαιο του αδυνάτου και -ως αντίβαρο και ψυχολογικό αντιστάθμισμα– σχηματίζουν υπεραναπληρωματικές ψευδαισθήσεις περί δήθεν ηθικής τους ανωτερότητος και διάφορα άλλα ιδεολογήματα όπως ακριβώς ο χρεωκοπημένος άνθρωπος στρέφεται στον αλκοολισμό για να μην αντιμετωπίσει την πραγματικότητα.

Η Ελλάδα του Κολοκοτρώνη και του Καποδίστρια ανήκε στην πρώτη κατηγορία· η Ελλάδα του Κουμουνδούρου και του Δηλιγιάννη στην δεύτερη. Η Ελλάδα του Βενιζέλου, του Πλαστήρα, του Μεταξά, του Μαρκεζίνη, στην πρώτη κατηγορία.

Μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο, σταδιακά η Ελλάδα διολίσθησε προς την δεύτερη κατηγορία.

Κεντρικοί σταθμοί υπήρξαν η αποτυχία της να διασφαλίσει τα δικαιώματα των βορειοηπειρωτών μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, ή μη-αντίδρασή της στα Σεπτεμβριανά του 1955, η ταπεινωτική απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας της Κύπρου από την χούντα το 1967, όπως και η πρόκληση και η εν συνεχεία μη απάντηση στον τουρκικό Αττίλα το 1974, για να φθάσουμε στα γεγονότα των Ιμίων, της υπόθεσης των πυραύλων S-300 και το σημερινό σκηνικό μειωμένης κυριαρχίας της Ελλάδας και ανοχής των τουρκικών παρεμβάσεων στο Αιγαίο.

Οι ιστορικοί, πολιτειολόγοι και κοινωνιολόγοι του μέλλοντος θα ασχοληθούν πιθανώς με τις βαθύτερες διεργασίες που μετέτρεψαν ένα έθνος που αψήφησε την «ιερά συμμαχία» και συνέτριψε μία αυτοκρατορία που εκτεινόταν από τον Δούναβι ως τον Νείλο στις αρχές του 19ου αιώνα, σε ένα κράτος-παρία, έρμαιο των κλυδωνισμών και περίγελω ακόμη και νάνων όπως τα Σκόπια στις αρχές του 21ου αιώνα.

Εδώ ας περιορισθούμε να καταγράψουμε ψύχραιμα την σημερινή εθνική στρατηγική, εάν αυτή όντως υπάρχει.

Παραδόξως, υπάρχει ελληνική εθνική στρατηγική, έναντι της Τουρκίας τουλάχιστον.

Και μάλιστα χαίρει διακομματικής στήριξης, έχει συνέχεια και συνέπεια, προβάλλεται συστηματικά στα μέσα ενημέρωσης.

Η στρατηγική αυτή έχει δύο σκέλη.
Πρώτον: υποχωρώντας διαρκώς και μη αντιδρώντας ποτέ στις τουρκικές προκλήσεις και στην τουρκική επιθετικότητα δείχνουμε την ανωτερότητά μας και αποφεύγουμε τον πόλεμο.
Δεύτερον: η Τουρκία επιδιώκει να γίνει πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), άρα θα «συμμορφωθεί» και θα «εκπολιτισθεί».

Το πρώτο σκέλος αποτελεί την συνήθη πλάνη και αυταπάτη των αδυνάτων. Και ο πρωτοετής φοιτητής διεθνών σχέσεων γνωρίζει ότι η επίδειξη αδυναμίας καθιστά όλο και πιθανότερη την σύγκρουση.

Απεναντίας, όταν ο επιτιθέμενος γνωρίζει ότι η επίθεσή του πιθανώς θα αποτύχει ή ότι έστω θα έχει υψηλό κόστος, τότε το ενδεχόμενο σύγκρουσης εξασθενεί.

Το δεύτερο σκέλος περί υποτιθέμενου εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας βασίζεται στο θεώρημα ότι χάριν της εισόδου της στην ΕΕ η γειτονική χώρα θα εγκαταλείψει τις φιλοδοξίες της και τα γεωστρατηγικά της συμφέροντα.

Ασφαλώς τα τελευταία έχουν για τους Τούρκους στρατηγούς πολύ μεγαλύτερη αξία από τα οικονομικά κυρίως ωφέλη μιας ενδεχόμενης ένταξης της Τουρκίας.

Ουδέποτε πρόκειται η Τουρκία να εγκαταλείψει την κατεχόμενη βόρεια Κύπρο, την επεκτατική στρατηγική της στο Αιγαίο, την παρεμβατική και υπονομευτική της ελληνικής κυριαρχίας πολιτική της στην δυτική Θράκη χάριν της εισόδου της στην Ευρώπη.

Απεναντίας, με διάφορους τρόπους έχει καταστήσει σαφές ότι η υποψηφιότητά της στην ΕΕ και τα ελληνοτουρκικά είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα.

Ας θυμηθούμε ότι τις ημέρες που κρινόταν η έναρξη διαπραγματεύσεων ΕΕ-Τουρκίας, μπαράζ παραβιάσεων και παραβάσεων από τουρκικά αεροπλάνα στο Αιγαίο κατέστησε ξεκάθαρο αυτό ακριβώς το ζήτημα.

Αλλά και στην συνέχεια η τουρκική πολιτική δεν μεταβλήθηκε ούτε στο εκατομμυριοστό, παρά την αρχικώς ομαλή συνέχιση των διαπραγματεύσεων.

Συμβαίνει μάλλον το ακριβώς αντίθετο: η Τουρκία γνωρίζει καλά ότι το ειδικό βάρος της στην όλη ευρωπαϊκή πολιτική εξαρτάται από την αδιαφορία της στις όποιες προτροπές των πολιτισμένων ευρωπαίων να εγκαταλείψει τα πάγια γεωστρατηγικά της συμφέροντα και τις περιφερειακές φιλοδοξίες της.

Όσο περισσότερο αδιάλλακτη εμφανίζεται, τόσο μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ αποκτά και τόσο περισσότερο κατοχυρώνει τον ηγεμονικό της ρόλο και εντός της Ευρώπης.

Στοιχειώδεις κανόνες για τα κράτη που θέλουν να είναι παίκτες.

Τι θα μπορούσε να υποκαταστήσει το ατελέσφορο και εκτός πραγματικότητας «δόγμα» της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής;

Τρία κατ' αρχήν γενικά πράγματα:

Πρώτον: η απόλυτη αρχή της εθνικής άμυνας σε περίπτωση παραβίασης της εθνικής ακεραιότητας.

Κάτι που πρέπει όμως να καταστεί σαφές προς άπαντες, γιατί σήμερα δεν είναι. Και που φυσικά συνεπάγεται ριζικές μεταβολές στις ένοπλες δυνάμεις, στην εφεδρεία, αλλά και στο συλλογικό φρόνημα, που ασφαλώς δεν υποστηρίζεται με βιβλία όπου η σφαγή ενός εκατομμυρίου Ελλήνων περιγράφεται ως «συνωστισμός».

Δεύτερον: η πλήρης και οργανική ενεργοποίηση της Ελλάδας στα πλαίσια του δυτικού κόσμου, στους αμυντικούς και διπλωματικούς μηχανισμούς στους οποίους ανήκει.

Τρίτον: ο σχεδιασμός δόγματος εξωτερικής πολιτικής, το οποίο να περιλαμβάνει στόχους (βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους) και μέσα.

Και η αποσαφήνιση του ρόλου που θέλουμε επιτέλους να διαδραματίσει η Ελλάδα διεθνώς.


Ασφαλώς για όλα αυτά απαιτείται υψηλού επιπέδου και παιδείας πολιτικό δυναμικό, και όχι οι γνωστοί κλώνοι πολιτικών οικογενειών.

Όσον αφορά την Τουρκία, η εθνική στρατηγική της Ελλάδας πρέπει κατά την γνώμη μας να στηριχθεί (και να αξιοποιήσει) την σοβαρότερη μετά τον Α' παγκόσμιο πόλεμο διάσταση μεταξύ της Τουρκίας και της δύσης.

Η Τουρκία απομακρύνεται συνεχώς από την δυτική πολιτική, μετά την άρνησή της να υποστηρίζει την αμερικανο-βρετανική παρέμβαση στο Ιράκ.

Σήμερα, η Τουρκία απειλεί ευθέως το αμερικανικό προτεκτοράτο του ιρακινού Κουρδιστάν, ενώ το ενδεχόμενο ισλαμοποίησης της Τουρκίας με την άνοδο ισλαμιστή στον προεδρικό θώκο ή το εναλλακτικό ενδεχόμενο δικτατορίας περιπλέκουν το ζήτημα.

Είναι μία μοναδική ευκαιρία η Ελλάδα να ξαναβρεί την χαμένη εδώ και δεκαετίες γεωπολιτική της σημασία, ως προπύργιο του δυτικού κόσμου σε εποχή σφοδρής σύγκρουσης των πολιτισμών.

Φλανηφήματα περί «τρίτου δρόμου», «βαλκανικής συμμαχίας», «ορθοδόξου τόξου», συμμαχίας με την Ρωσία κ.λπ, ανήκουν στην σφαίρα των φαντασιώσεων, και μάλιστα φαντασιώσεων επικίνδυνων για την εθνική μας ασφάλεια.

Ο μόνος πραγματικός ρόλος που έχει να παίξει η σημερινή Ελλάδα είναι αυτός του οργανικού μέρους (όχι υποτελούς) του δυτικού κόσμου, που αυτήν την στιγμή βιώνει υπαρξιακό κίνδυνο από διάφορες πλευρές και δεν έχει την πολυτέλεια να αγνοεί ή να υποβαθμίζει πρόθυμους και χρήσιμους συμμάχους, όπως θα μπορούσε και θα έπρεπε να είναι η Ελλάς.

Η οποία, αφού ανασυγκροτηθεί εσωτερικά ώστε να καταστεί από θύμα παίκτης, θα διεκδικήσει την θέση που της αξίζει.



'Παίκτες' και 'θύματα' / του Μελέτη Μελετόπουλου
Αναδημοσίευση από τη «Νέα Πολιτική»

Μήπως γνωρίζει;

Μήπως γνωρίζει το ΥΠΕΠΘ ότι αν κανείς υπολογίσει αυτά που πληρώνουν οι γονείς κάθε χρόνο σε σχολικές υποδομές και αναλώσιμα υλικά φτάνουν ως και τα 10.000 € ανά σχολείο;

Μήπως γνωρίζει ότι υποχρεώνονται οι εκπαιδευτικοί να ζητούν από τους γονείς να ενισχύουν οικονομικά το σχολείο ακόμα και για τα πιο στοιχειώδη όπως χαρτί φωτοτυπικού ;

Μήπως γνωρίζει πόσα χρήματα πληρώνουν οι γονείς στα νηπιαγωγεία για να καλύψουν τις στοιχειώδεις εκείνες ανάγκες (αναλώσιμα υλικά, εκπαιδευτικό υλικό κλπ.) που αυτονόητα θα έπρεπε να καλύπτει η πολιτεία ; Αυτή είναι η δωρεάν παιδεία ;

Μήπως γνωρίζει το ΥΠΕΠΘ ότι η σημερινή χρηματοδότηση των σχολείων αρκεί μόνο για τα απολύτως απαραίτητα σε πετρέλαιο, καθαριότητα, λογαριασμούς και αναλώσιμα;

Αλλά που να ξέρει η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΠΘ τι συμβαίνει στα σχολεία αφού τα βλέπει μόνο σε αγιασμούς, σε εγκαίνια και σε λογύδρια... Στην πραγματικότητα όμως γνωρίζει. Γνωρίζει καλά».

Με τέτοιες υποδομές οι καινοτομίες γίνονται κενοτομίες. Πόσες σχολικές τάξεις θυμίζουν τις εικόνες των βιβλίων; Πώς θα νιώθει το παιδάκι ενός σχολείου κλουβιού βλέποντας ότι, σύμφωνα με τις εικόνες του βιβλίου του, το μάθημα γίνεται σε αίθουσα στρωμένη με μοκέτα;

Είμαστε άσοι στα Μαθηματικά!

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ είναι δυνατότεροι από τους Αμερικανούς στα Ανώτερα Μαθηματικά και στη Φυσική, σύμφωνα με έκθεση των εκπαιδευτικών των ΗΠΑ για τις επιδόσεις των αποφοίτων Λυκείου σε 20 χώρες.
Η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ρωσία, η Σουηδία και η Νορβηγία είναι μεταξύ των πρώτων στη Φυσική, σε επίπεδο «αισθητά ανώτερο» εκείνο των μαθητών των ΗΠΑ. Ο διεθνής μέσος όρος βαθμολογίας στον τομέα αυτό είναι 501, αλλά οι Αμερικανοί μαθητές εμφανίζονται καθηλωμένοι στο 423.
Ανάλογη είναι η κατάσταση και στα Ανώτερα Μαθηματικά. Σύμφωνα με την ετήσια Διεθνή Συγκριτική Έκθεση Φυσικομαθηματικών Επιδόσεων, οι Έλληνες δεσπόζουν και στα Ανώτερα Μαθηματικά, μαζί με τους Κύπριους, Ελβετούς, Σουηδούς, Δανούς και Ρώσους. Και εδώ οι ΗΠΑ είναι χαμηλά, στο 442, με μέσο όρο 501.
Λιγότερο καλές είναι οι ελληνικές επιδόσεις στα βασικά Μαθηματικά και στη Γενική Φυσική, όπου όμως χαμηλά πάντα βρίσκονται και οι μαθητές των ΗΠΑ.
Οι Αμερικανοί εκπαιδευτικοί εκφράζουν κάποια απογοήτευση για το επίπεδο των αποφοίτων των Λυκείων τους στα Φυσικομαθηματικά.
Εντυπωσιακά πρωτεία, πάντως, κατάγουν σε όλα τα σχετικά τεστ, στερεότυπα, οι Σκανδιναβοί και οι Ρώσοι, ακολουθούμενοι από τους Ολλανδούς.

Μη μου κρύβεις τον ήλιο!

Τα αρχαία χρόνια τους μεγάλους βασιλείς και στρατηλάτες συνόδευαν στις εκστρατείες τους ιστορικοί που σκοπό είχαν να καταγράφουν τα ανδραγαθήματα των εργοδοτών τους, εξασφαλίζοντας μέσω της φήμης την αιωνιότητα.
Στους σύγχρονους καιρούς το ρόλο των ιστορικών παίζουν τα ΜΜΕ. Αντί για βασιλείς και στρατηλάτες έχουμε τους ηθοποιούς και τους τραγουδιστές. Και αντί για την αιωνιότητα, το εφήμερο. Ο Άντι Γουόρχολ είχε σωστά προφητεύσει ότι "στο μέλλον θα είναι όλοι διάσημοι για δεκαπέντε λεπτά!". Πώς έγινε αυτός ο ιστορικός μετασχηματισμός; Και πόσο σπουδαία είναι τελικά η διασημότητα; Ωστόσο, ίσως την απάντηση να μας την έχει δώσει ήδη ο κυνικός φιλόσοφος Διογένης πριν από χιλιάδες χρόνια, όταν βρέθηκε μπροστά στον Μέγα Αλέξανδρο. Όταν ο Μακεδόνας βασιλιάς επισκέφτηκε την Αθήνα, συνάντησε το φιλόσοφο και τον ρώτησε τι θα μπορούσε να κάνει για εκείνον. Η απάντηση που έλαβε θα μείνει για πάντα καταγραμμένη στην ιστορία ως η αντίθεση στο δέος της φήμης: "Κάνε πιο πέρα γιατί μου κρύβεις τον ήλιο!".

«Παγκοσμιοποίηση «αλά γκρέκα»

Η Νάταλι είναι 22 χρόνων.Από την Πολωνία οπου σπουδάζει παιδαγωγική.Η πόλη της είναι κοντα στα συνορα με τη Γερμανία και εκει ακόμη βρισκονται και την περιμένουν, η μεγαλύτερη αδελφή (επισης φοιτήτρια) ,μια μαμά που δουλεύει σε ψηφιακό κέντρο της πολωνικής κυβέρνησης και ενας μπαμπάς ,καθηγητής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.Φέτος το καλοκαίρι βρέθηκε στο μικρότερο από τα νησάκια των μικρών Κυκλάδων (Ηρακλειά,Σχοινούσα,Κουφονήσι,Δονούσα).Εννοείται για δουλειά.Ο μέσος μισθός στη χωρα της είναι 150 ευρω .Στο νησάκι είναι 600 ευρω για καθάρισμα δωματίων ,χωριστά τα φιλοδωρήματα.(Από αυτά 200 ευρω –απαξ- πάνε στο γραφείο που την «προμηθευσε»).Αυτό το νησάκι -χάρη και στη Νάταλι- δεν είναι πιά τυχαίο. Είναι ένα οχυρό της «παγκοσμιοποίησης αλά γκρέκα».Οι μονιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν του 50-60. Από αυτούς οι περίπου δέκα είναι αλβανοί που βρεθηκαν εκει ως –τι άλλο;- ανειδίκευτοι εργάτες .Λειτουργεί δημοτικό ,γυμνάισιο,λυκειο ,ακόμη και τεχνικό λύκειο όταν τα παιδιά σχολικής ηλικίας κάθε βαθμίδας που ζουν στο νησί είναι μόλις πέντε ! (Άλλα τρία είναι σε προσχολική ηλικία).Το μοναδικό παιδάκι που είναι σε σχολική ηλικία αλλά δεν πάει σχολείο ,είναι το αλβανάκι,ο Αλεξάντερ.Δεν τον στέλνουν οι γονείς του ,πιθανώς διότι ουδείς τους ειπε (ή ενδιαφέρθηκε να τους πεί) ότι αυτό,σε αυτή τη χωρα απαγορεύεται.Στο νησάκι (επίσης και λόγω κοινοτικών κονδυλίων) υπάρχουν δύο γιατροί,ο αγροτικός αλλά και ενας παθολόγος.Το καλοκαίρι ο (μόνιμος)πληθυσμός του σχεδόν διπλασιάζεται.Οι άλλοι μισοί είναι εργάτες.Αποκλειστικά στη λάντζα και στα δωμάτια.Φέτος οι περισσότεροι,καμμιά δεκαριά ηταν από την Πολωνία,αλλοι τόσοι από την Αλβανία, μία από τη Ρουμανία,μία (ή δυο;) από τη Βουλγαρία ,δυο αφρικανές ,ενας ελβετός(αυτος είναι ειδική περίπτωση) και μία αγγλίδα.Επίσης μια αυστριακή ,παντρεμένη με ντόπιο και καμμιά δεκαπενταριά ιταλοί και γερμανοί που εχουν αγοράσει σπίτια και ερχονται κάθε καλοκαίρι.Η γλώσσα που μιλιέται εκεί το καλοκαίρι χρειάζεται να είναι αρκετές φορές ένα περίεργο κράμα προ-τηλεοπτικών αγγλικών ,ελληνικών και (κατοχικών )γερμανικών.Η συμπεριφορά των ντόπιων και ο βαθμός διείσδυσης των ξένων(;) στην κοινότητα ,φαινομενικά ποικίλει.Στους αλβανούς επιφυλάσσεται από τους περισσότερους μια μάλλον χαιρέκακη συμπεριφορά.Ακόμη κι αυτοί που κατάφεραν να κάνουν δικές τους δουλειές εκεί αντιμετωπίζονται με την άρρητη βεβαιότητα ότι «δεν θα γινεις έλληνας ποτέ».Ακομη και για την πρωτη οικογένεια των αλβανών(του Αλεξάντερ)που εφθασαν προ δεκαπενταετίας στο νησάκι και οι οποίοι σημερα εχουν ταβέρνα και νοικιάζουν δωμάτια.Ειναι οι «αλβανοί».Στην παγκοσμιοποίηση «αλά γκρέκα» ο αλβανός νομιμοποιείται να εχει ιδιοκτησία αλλά (φαινεται να ) εχει και μια οσμή που δεν ξεπλένεται από κανένα σύνταγμα.Αλλά ο κανόνας διαμορφωνεται……στο νησάκι αλλιώς. Ο διπλασσιασμός των μονιμων κατοίκων ,ουσιαστικά διαιρεί για πέντε μηνες την μικρή κοινωνία σε εργοδότες και εργαζόμενους.Οι εργοδότες με μία και κοναδική εξαίρεση είναι όλοι έλληνες .Ανίθετα,στους εργαζόμενους οπου «εκπροσωπούνται» δέκα εθνικότητες δεν υπάρχει ουτε ενας έλληνας.Το κριτήριο; Μόλις 600 ευρω το μήνα.Ο νησιωτης των Μικρών Κυκλάδων μπήκε στην Παγκοσμιοποίηση πιο δυναμικά από ολους αυτούς που σημερα δουλεύουν γι’ αυτόν όχι για λόγους φυλετικής ή άλλης ανωτερότητας αλλά διότι μπορούσε να διαθέσει 600 ευρω το μήνα.Με αυτά τα χρήματα και κάποια μικρο- επένδυση (συνηθως επιχορηγούμενη από τον κατ εξοχην θεσμό της Παγκοσμιοποίησης,την Ε.Ε) σχεδόν κάθε κάτοικος του νησιού μπορεί να ελπίζει πως θα ζήσει με ανεση ολόκληρο τον χρόνο.Αλλά την ιδια στιγμή ο νησιώτης (σ.σ :προφανως όχι όλοι) βγάζει και μια περίεργη οργη για την Παγκοσμιοποίηση.Αρνείται να συμπεριλάβει στην κοινωνία του ολους αυτούς που –τελικά- στηρίζουν τις ελπίδες του.Και επίσης αρνείται πεισματικά τα ανοιχτά συνορα ,όταν χάρι σ΄ αυτά βγάζει το ψωμί του.Το αρνείται σχεδόν με οργή(ο γραφων πολλές φορές υπήρξε αυτήκοος μάρτυρας). Ο διαχωρισμός φαίνεται και μονο από το ό,τι δεν συναντάς σχεδόν ποτέ ντόπιους σε μικτές παρέες.Υπάρχουν και εξαιρέσεις.Όπως ένα πολύ φιλικό(στον γράφοντα) ζευγάρι και μερικοί ακόμη. Αλλά ο κανόνας είναι άλλος.Ωστόσο η Παγκομιοποίηση επελαύνει……με προϊόντα και υπηρεσίες.Φέτος με τον καύσωνα ,τα φασολάκια ηταν Τουρκίας και τα πεπόνια από το Ισραήλ.Σε δυο τρία από τα γραφικά εστιατόρια του νησιού εκαναν εμφάνιση τα κατεψυγμένα από τη Νάξο. «Ντομάτες γεμιστές της μαμάς» που φτιάχτηκαν σε κάποιο εργαστήριο στη Νάξο από μολδαβές,καταψυχτηκαν σε κινέζικα ψυγεία και μεταφέρθηκαν μόλις με ένα ευρω η μερίδα στο νησάκι.Εμφανιστηκε και το πρωτο ΑΤΜ για γρηγορες αναλήψεις. Επίσης ηδη δυο- τρείς ξενοδόχοι κάνουν κρατήσεις μεσω ιντερνετ και εχουν απεξαρτηθεί από τους τουρ οπερέιτορς.Οι καλοί νησιώτες πιστεύουν πως εδώ και τωρα μπορεί να σταματήσει ο χρόνος. Θέλουν και εχουν την αυταπάτη ότι τα πράγματα μπορούν να παγιωθούν ως εχουν.Να ανοιγοκλείνουν την κοινωνία τους ανάλογα με τις εποχές και οι επαφές τους με τον υπόλοιπο κόσμο να να παρμείνουν στα σημερινά –κερδοφόρα για αυτούς- πλαίσια. Δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι μια «ξένη» ανθρωπινη παρουσία και οι σχέσεις που αναπόφευκτα αναπτύσσονται δυσκολα μπορουν να κρατηθούν σε καθαρά οικονομικά πεδία.Οι «τιμωρίες» που αφορούν τους άλλους ,επειδή ακριβώς δεν είναι «ντόπιοι» και ολες αυτές οι συμπεριφορές και αντιλήψεις είναι λιγο πολύ γνωστές.Ωστόσο εκείνο που ισως μας εχει διαφυγει είναι η «τιμωρία» που επιφυλάσσουμε στον ιδιο μας τον εαυτό.Πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε στα ελληνικά (ΠΟΛΥΤΡΟΠΟ) ένα εξαιρετικό βιβλίο γραμμένο από τον Gerald Huther καθηγητή της νευροβιολογίας στην ψυχιατρική κλινική του πανεπιστημίου του Γκέτιγκεν (Γερμανία).Τιτλος του «οδηγίες χρήσης του ανθρωπινου μυαλού».Ο Huther ακολουθεί τον αντιθετο δρόμο από τους συγχρονους βιολόγους που εχουν επικεντρώσει ένα μεγάλο κομμάτι της ερευνας για τον -ακόμη- αγνωστο ανθρώπινο εγκέφαλο και κυρίως το πώς διαμορφώνεται η συνείδηση,ο νούς.Ο καθηγητής εξηγεί το αντίθετο :Τι γνωρίζουμε σημερα για τον ανθρωπινο εγκέφαλο. Τι ηταν αυτό που οδήγησε στην εξέλιξη του και –κυρίως- ποιες συνθήκες επέβαλλαν αυτή την εξέλιξη , σε ποια ειδη και γιατί.«Μια κυτταρική μάζα (γραφει ο Huther) ……προσαρτημένη σταθερά σε ένα μέρος δεν χρειάζεται εγκέφαλο. Δεν μπορεί ουτε ν’ αλλάξει θέση προς το καλύτερο ουτε να το βάλει στα πόδια μπροστά στον κίνδυνο. Ενας εγκέφαλος θα της ηταν καθαρή πολυτέλεια. Αυτό έπαθαν και τα δικά μας παράσιτα, οι ταινίες.Οι πρόγονοί τους υπήρξαν ιδιάιτερα ευκίνητα σκουλήκια.Ειχαν νευρικό συτημα που συντόνιζε τις συσπάσεις των πολλών μυικών τους κυτταρων ώστε να μπορούν να μετακινούνται.Ακομα ,ηταν σε θέση να επεξεργάζονται τα μηνύματα και να αναζητούν προφυλαξη ,τροφή και ζευγάρωμα.Μερικά από αυτά τα σκουλήκια κατόρθωσαν αργότερα να βρούν με τη βοήθεια του μυαλού τους έναν ιδιάιτερα πρακτικό βιότοπο:Το εντερο.Ετσι σιγά σιγα αφου δεν χρειαζόταν να μετακινούνται έχασαν την ευκινησία τους .Στο εξωτερικό μέρος του κεφαλιού τους αναπτύχθηκε ένα στεφάνι γάντζων με τους οποίους μπορούσαν να στερεώνονται ,ενώ στο εσωτερικό του κεφαλιού τους εξαφανίστηκαν όλα οσα δεν χρειάζονταν πιά σ’αυτόν τον λουκούλειο παράδεισο των σκουληκιών.Χωρις καν να το αντιληφθούν ειχαν χάσει όχι μονο το ετσι κι αλλιώς όχι πολύ μεγάλο μυαλό τους ,αλλά με τον καιρό και την ίδια την ικανότητά τους να αναπτύξουν ένα μυαλό.»Αυτό που με βεβαιότητα σημειώνει ο καθηγητής είναι πως ο εγκέφαλος αναπτύσσεται μέσα από τις εμπειρίες.Και πως ουσιαστικά τα πλάσματα που κυριάρχησαν στην εξέλιξη δεν ηταν παρα οι αποτυχημένοι της εξέλιξης.Αυτοι δηλαδή που επειδή δεν βρηκαν έναν «βιότοπο» διατηρησαν τη δυνατότητα πολυεπίπεδης εξέλιξης του εγκεφάλου τους ώστε τελικά επιβιωσαν σε πολύ πιο συνθετα περιβάλλοντα τόσο στον χώρο ώστε και στον χρόνο.Αντίθετα,οι επιτυχημένοι της εξέλιξης επειδη ακριβως ειχαν αναπτύξει τα κομμάτια εκείνα του εγκεφάλου τους που επέτρεπαν την προσαρμογη μονο σε πολύ συγκεκριμένα περιβάλλοντα ,τελικά αποδείχτηκαν οι μεγάλοι χαμένοι αφου οι εξωτερικές ανατροπές δεν τους επέτρεψαν να προσαρμοστούν.Ειχαν ηδη απωλέσει την ικανότητα να αναπτύξουν το μυαλό τους».Αν είναι κάτι (μπαίνοντας με πολύ προσοχή στα επικινδυνα μονοπάτια της κοινωνιοβιολογίας) που μπορεί να παραλληλιστεί με τα παραπάνω είναι το «αμερικάνικο όνειρο» (το κάθε ονειρο)που ερχεται να διαψευσει σημερα η παγκοσμιοποίηση. Το «ονειρο» ηταν το συμβολο της μακαριότητας πάνω στη γη.Η σταθερότητα στον τοπο και στις σχέσεις.Η πλήρης ακινησία του ατόμου σε συνθήκες ευδαιμονίας.Αυτο που τελικά δημιουργεί τα «σκουλήκια» όπως οι «ταινίες» που ζουν ανετα μεσα στον ξενιστή τους.Μονο που οι ταινίες αυτές θα χαθούν γιατι ο ξενιστής ποτε δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένος.

Info*Gerald Huther «Οδηγίες χρήσης ενός ανθρώπινου μυαλού» Αθηνα 2007, ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ*Αθηνάς Αθανασίου «Ζωη στο όριο» Αθηνα 2007, ΕΚΚΡΕΜΕΣ
(Το αρθρο δημοσιεύτηκε στον ΕΤ.Κ)

Οι Ζάννες και η συνομωσιολογία

Όταν ο Παυσανίας περιηγήθηκε στην Ολυμπία ,αφιέρωσε στα «Ηλιακά» του ένα μεγάλο κεφάλαιο στις «Ζάννες», στα χάλκινα αγάλματα του Δία που ειχαν τοποθετηθεί για να θυμίζουν τις ασχημες πλευρές των Ολυμπιάδων.Στην ιστορία των ολυμπιάδων δεν υπήρχαν κρυφές στιγμες γι αυτό και στη μνήμη δεν περνούσαν μόνο οι νικητές,αλλά και οσοι με διάφορους τρόπους προσπαθούσαν να κλέψουν μια νίκη.Οι Ζάννες συμβόλιζαν (αλλα όχι πλέον) ολους εκείνους που πίστεψαν πως σημασία δεν εχει τι κάνεις αλλά αντίθετα πως επικοινωνείται αυτό που κάνεις.Αφιερωθηκαν σ’αυτούς που πιστεψαν ότι αν κλέψεις τη δόξα ,τοτε θα μεινεις σ’ αυτό που (καταχρηστικά) λέγεται ιστορία μια και τα χρόνια θα σκεπάσουν τις συνθήκες της κλοπής.Μεγαλύτερη τιμωρία δεν μπορούσαν λοιπόν να φανταστούν οι κάτοικοι της αρχαίας Ήλιδας από το να διατηρήσουν στον χρόνο ζωντανη την τιμωρία εκείνων που ζηλωσαν τη δόξα ή την μη –ανάληψη των ευθυνών τους αφου σ’ εκείνο το το Στάδιο πάνω απ’ όλα οι πρωταθλητές κρίνονταν από το πώς στάθηκαν απέναντι στις ευθύνες τους.(Γι αυτό και ο Παυσανίας διέσωσε και την τραγική κατάληξη μεγαλων ολυμπιονικών όπως του Μίλωνα και αλλων).Στον ιδιο χώρο κατά δηλωση του αρμόδιου υπουργού δεν κάηκαν παρά «μερικά πεύκα». Δυστυχως ελληνες και (κυρίως) ξενοι δημοσιογράφοι στάθηκαν στην ανικανότητα της Ελλάδας να προστατεύσει τις αρχαιότητες της Ολυμπίας.Η προφανής απάντηση στο γιατι δεν συμφώνησαν με τον κ.Γ.Βουλγαράκη είναι διοτι δεν ειδαν μονο «μερικά καμμένα πεύκα».Αν ο Κρονιος λόφος για τον Έλληνα υπουργό πολιτισμού είναι «μερικά πεύκα» τυχαίνει ¨Ελληνες και ξένοι δημοσιογράφοι να εκτιμούν πως συμβολικά λειτουργεί περισσότερο από αυτό.Αυτος ηταν και ο δευτερος λόγος διαφωνίας τους : Η χωρα που στηριξε την προβολή της στα αρχαία που διασώζονται στο εδαφός της ,η χωρα που ζητά πίσω τα Ελγινεια, η χωρα οπου ο κ.Βουλγαράκης κάνει «κοκτέϊλ πάρτυ μετα Τυπου» κάθε που επιστρέφεται ένα ελληνιστικό σπάραγμα είναι την ιδια στιγμη η χωρα που υποτιμά αυτό που διακηρύσσει ως παράδοσή της και τασσεται με ευκολία σε εξωφρενικές και αστηρικτες θεωρίες συνομωσίας.Τι κριμα όμως επί τρείς μέρες και ,πριν φτάσουν οι φλόγες στην Αρχαία Ολυμπία,καμμια διακοσαριά δημοσιογράφοι ειδαν αυτά που δεν ειδε ο κ.Βουλγαράκης. Την ανικανότητα και τον αποσυντονισμό του κράτους σε όλα τα επίπεδα.Και τι κρίμα που ο κ.Βουλγαράκης ειδε αυτά που δεν ειδαν οι δημοσιογράφοι: κουκουλοφόρους ή «πασόκους» (κατά τη «γιακουμάτεια» ρηση) ή ξένους πράκτορες ή μουτζαχεντίν οι οποίοι τροφοδοτούσαν τη φωτιά μεχρι να φτάσει στις αρχαιότητες.Οι αρχαίοι ελληνες πίστευαν ότι η πολιτική είναι η τέχνη της ζωής.Μερικοί σημερινοί ελληνες πολιτικοί εχουν υποταχθεί στην κοινοτοπία ότι πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού. Γι αυτό και δεν πρόκειται να βρούν θέση ουτε στις Ζάννες.Διότι η απαραίτητη προϋπόθεση ακόμη και για την αρνητική μνήμη ηταν –στις Ολυμπιάδες-να αγωνιστούν…(
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον ΕT)

Οι τελικοί νικητές( Ιδέες και θεσμοί )

Η ιστορία των ιδεών και των θεσμών δείχνει ότι σε κάθε εποχή διαμορφώνονται θεωρήσεις που τείνουν να πιστέψουν ότι είναι οι «τελικοί νικητές». Ο Χέγκελ έβλεπε το τέλος της ιστορίας να υλοποιείται μέσω του πρώιμου αστικού κράτους και του Ναπολέοντα. Η ιστορία, ανέτρεψε τον τελευταίο και απέδειξε ότι ο καπιταλισμός του 18ου αιώνα θα γεννούσε νέα φαινόμενα, όπως τη διεθνοποίηση και την παγκοσμιοποίηση, αλλά και τους αντιπάλους του, το σοσιαλιστικό κίνημα. Πολλοί στο τελευταίο πίστεψαν ότι θα γίνουν ο νεκροθάφτης της ιστορίας και ότι θα μας οδηγήσουν στον παράδεισο της αταξικής κοινωνίας που άνοιξε τις πόρτες του τον Οκτώβριο του 1917. Η ιστορία έδειξε ότι οι κοινωνικές αλλαγές είναι ένα πολύ πιο πολύπλοκο ζήτημα και δεν μπαίνει στον τελικό της δρόμο με μια επανάσταση σε χειμερινά ανάκτορα. Ανάλογα, οι Αμερικάνοι νεοσυντηρητικοί πίστεψαν ότι μπορούσαν να αλλάξουν μέσα σε λίγα χρόνια όλο τον κόσμο αφού νόμισαν ότι το 1989 επήλθε η στιγμή της πλήρους νίκης τους.
Πρώην τροτσκιστές που δεν βρήκαν επάρκεια χώρου στο δημοκρατικό κόμμα των ΗΠΑ, οι νεοσυντηρητικοί υποκατάστησαν την «εξαγωγή της επανάστασης» ως στοιχείο της «συνεχούς επανάστασης» με την «εξαγωγή της δημοκρατίας» στον μουσουλμανικό κόσμο ως προαπαιτούμενο της καντιανής έμπνευσης «αιώνιας ειρήνης». Όμως, αντί να μεταφέρουν δημοκρατία, εισήγαγαν βασανιστήρια. Ο δημοκρατικά ελεγχόμενος πρόεδρος έγινε ένας «αυτοκρατορικός» πρόεδρος που στο όνομα του πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία προσπάθησε να αποφύγει τον δημοκρατικό έλεγχο. Στο «τέλος» οι νεοσυντηρητικοί αντί να οδηγήσουν στην αλά Φουκουγιάμα οριστική νίκη της Δύσης, οδήγησαν την Δύση σε διάσπαση, Ευρώπη και ΗΠΑ βρέθηκαν σε ρήξη.
Η Γαλλική επανάσταση έφερε τον διαφωτισμό και την νεωτερικότητα, ως μια κοινωνία στην οποία το κράτος είναι διαχωρισμένο από τη θρησκεία. Η αμερικάνικη επανάσταση και ο αγγλοσαξονικός τύπου διαφωτισμός έφερε το διαχωρισμό του κράτους από την εκκλησία και όχι από την θρησκεία. Ο θεός στις πιο διαφορετικές εμφάσεις του θεωρείται ότι προτρέπει τις ΗΠΑ να επιτελέσουν ένα παγκόσμιο καθήκον, τον α λα ΗΠΑ εκπολιτισμό του κόσμου. Οι δυνάμεις του κακού καραδοκούν, κατά τους νεοσυντηρητικούς, προκειμένου να τις κτυπήσουν με το χέρι της τρομοκρατίας. Η νίκη ενάντια στο κακό γίνεται το μέγιστο στρατηγικό καθήκον των ΗΠΑ ως φορέα του καλού. Ο αμερικανισμός γίνεται η συνεκτική ιδεολογία της ίδιας της ταυτότητας και ύπαρξης των ΗΠΑ, όπως είχε γίνει ο μαρξισμός–λενινισμός για την Σοβιετική Ένωση. Με αυτό τον τρόπο οδήγησαν οι νεοσυντηρητικοί τις ΗΠΑ στο αδιέξοδο της πολιτικής του μονοπολισμού στις διεθνείς σχέσεις, της αδιαλλαξίας και της μονομέρειας ως προς την σκληρή ισχύ. Γεγονός που τελικά αδυνάτισε την θέση των ΗΠΑ.
Ο Ανταμ Σμιθ πίστευε ότι υπάρχει το «αόρατο χέρι» της αγοράς που μπορεί να διασφαλίσει την ισορροπία και την σταθερή ανάπτυξη. Αποδείχτηκε ότι η αγορά από μόνη της δεν μπορεί να παράγει ούτε πολιτική σταθερότητα, ούτε κοινωνική δικαιοσύνη. Στο τέλος δε της ημέρας που ονομάστηκε «1929» εμφανίστηκε ο Κεϋνσιανισμός, με την απαίτηση της κρατικής παρεμβατικότητας, της κάλυψης των κενών που αφήνει πίσω της η αγορά. Τελικά, η αγορά «αποφάσισε» την δεκαετία του ογδόντα, με τον νεοφιλελευθερισμό των Ρέιγκαν και Θάτσερ, όχι απλά να υποτάξει το κράτος στην λογική της (κατ’ άλλους παραλογισμό της) αλλά να το βάλει να λειτουργήσει και το ίδιο με τους κανόνες της αγοράς. Εμφανίστηκε αυτό που ονομάσαμε στις θεωρίες για την παγκοσμιοποίηση ως το Ανταγωνιστικό Κράτος. Οι νεοσυντηρητικοί πίστεψαν ότι έδωσαν μ’ αυτό οριστικές λύσεις. Όμως, όλο και περισσότερα κινήματα εμφανίζονται που απαιτούν μια δίκαια κοινωνία. Η απαίτηση αυτή διαχώρισε όχι μόνο την αριστερά από τη δεξιά, αλλά και τους παραδοσιακούς συντηρητικούς έναντι των νεοσυντηρητικών.
Οι νεοσυντηρητικοί οδήγησαν τις ΗΠΑ στο μέγιστο παράδοξο να κερδίζουν τον ανταγωνισμό των συστημάτων με την ΕΣΣΔ στο όνομα των δυτικών ελευθεριών και δικαιωμάτων και να χάνουν την υποστήριξη των δυτικών κοινωνιών εξαιτίας της εγκατάλειψης στη συνέχεια αυτών ακριβώς των όπλων. Ακόμα, οι ΗΠΑ, ο σταθεροποιητής ηγεμόνας που προώθησε την νεοφιλελεύθερη μορφοποίηση των παγκόσμιων ανοικτών αγορών, εγκλωβίστηκε στην παραδοξολογία να μην δέχεται την σημασία και την νομιμότητα των παγκόσμιων θεσμών που οι ίδιες συνέβαλαν αποφασιστικά να δημιουργηθούν αμέσως μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Οι ΗΠΑ κυριάρχησαν και κυριαρχούν στον σύγχρονο κόσμο με την παραγωγή της μαζικής κουλτούρας, με έναν νέο τρόπο καθημερινής ζωής που έκανε τη ζωή πιο εύκολη σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων. Τέχνη αποτυπωμένη στα κυλιόμενα χιλιόμετρα του κινηματογράφου της Καλιφόρνιας, σέρφινγκ και μπάσκετ, διαδίκτυο και προσωπικός υπολογιστής είναι μερικά από τα μεγάλα επιτεύγματα της αμερικάνικης κοινωνίας. Η προώθησή τους στηρίχτηκε και στην οικονομική και στρατιωτική ισχύ των ΗΠΑ. Αλλά οι νεοσυντηρητικοί ανακάλυψαν στην πορεία τον Χομπς και την αίσθηση ότι ο κόσμος είναι μια ζούγκλα στην οποία μετρά μόνο η σκληρή ισχύς. Ότι η σκληρή στρατιωτική ισχύς μπορεί να υποκαταστήσει όλα τα υπόλοιπα μέσα ηγεμονίας, δηλαδή, την ήπια και δομική ισχύ. Με αυτό τον τρόπο η θέση των ΗΠΑ αδυνάτισε και μαζί με αυτήν αδυνάτισαν και οι νεοσυντηρητικοί στο ίδιο το εσωτερικό των ΗΠΑ.
Οι νεοσυντηρητικοί στις ΗΠΑ βρίσκονται σε πορεία περιορισμού της ισχύος τους. Όμως, ταυτόχρονα δεν θα πρέπει κανείς να υποτιμήσει την επιρροή τους σε πλατειές λαϊκές μάζες που ταυτίζονται μαζί τους στα μεγάλα ζητήματα του παραδοσιακού «Πολέμου των Πολιτισμών» στις ΗΠΑ. Σε μεγάλα ζητήματα όπως είναι οι αμβλώσεις, τα προβλήματα ηθικής και βιογενετικής, του ρόλου της θρησκείας, οι δημοκρατικοί –ιδιαίτερα στις νότιες πολιτείες της χώρας- δείχνουν να μετατοπίζονται προς τις θέσεις των νεοσυντηρητικών και να υιοθετούν σημαντικές πτυχές των περί ηθικής και κοινωνίας θέσεών τους. Και αυτό, διότι ενώ οι νεοσυντηρητικοί δείχνουν να υποχωρούν στην πολιτική αρένα και να αποχωρούν από την μεγάλη πολιτική σκηνή, πολλές θέσεις τους έχουν γίνει πλειοψηφικές. Μια ακόμη αντίφαση χεγκελιανού τύπου.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Τα φαινόμενα απατούν

Πείτε ότι έρχεται η ώρα και πρέπει να εκλέξουμε έναν παγκόσμιο ηγέτη. Ιδού μερικά στοιχεία από τους τρεις δυνατότερους υποψήφιους πολιτικούς.
1ος υποψήφιος
Συναλλάσσεται με διεφθαρμένους πολιτικούς και συμβουλεύεται αστρολόγους. Έχει δυο μαιτρέσσες. Καπνίζει σαν φουγάρο και πίνει 8 με 10 μαρτίνι ημερησίως .
2ος υποψήφιος
Κοιμάται μέχρι της 12 το μεσημέρι, πήρε όπιο στο πανεπιστήμιο και πίνει ένα λίτρο ουίσκι κάθε απόγευμα.
3ος υποψήφιος
Έχει παρασημοφορηθεί ως ήρωας πολέμου, είναι χορτοφάγος, δεν καπνίζει, πίνει, αν παραστεί ανάγκη, καμιά μπιρίτσα και δεν έχει αποδεδειγμένα εξωσυζυγικές σχέσεις.
Ποιον θα διαλέγατε από τους τρεις;
Σημειώστε ότι ο πρώτος είναι ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ, ο δεύτερος ο Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο τρίτος ο Άντολφ Χίτλερ…

ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΜΕ “ΚΑΦΤΡΕΣ”

Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλος

Υπουργείο Γεωργίας
Γενική Γραμματεία Δασών
και Φυσικού Περιβάλλοντος

Η μετάδοση των δασικών πυρκαγιών με κάφτρες είναι χαρακτηριστικό φαινόμενο των μεγάλων πυρκαγιών και αποτελεί ένα μεγάλο κίνδυνο για τις δασοπυροσβεστικές δυνάμεις. Η εμφάνιση του φαινομένου προϋποθέτει:
α. Την ύπαρξη κατάλληλων φλεγόμενων τεμαχιδίων καύσιμης ύλης (καφτρών),
β. Την ύπαρξη δυνάμεων για τη μεταφορά τους και
γ. Την πιθανότητα να δημιουργηθούν νέες εστίες εκεί όπου εναποτίθενται οι κάφτρες.
Μετάδοση με κάφτρες είναι δυνατή σε αποστάσεις που υπερβαίνουν τα 10 χιλιόμετρα σε ακραίες περιπτώσεις. Η εμφάνιση και η έκταση του φαινομένου διαφέρει μεταξύ δασικών τύπων και επηρεάζεται από την ένταση της φωτιάς, τα χαρακτηριστικά των καφτρών, τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες και την τοπογραφία.
Η αντιμετώπιση του φαινομένου είναι ιδιαίτερα δύσκολη και κάτω από ακραίες συνθήκες ουσιαστικά αδύνατη. Προσπάθειες για αντιμετώπιση μιας τέτοιας πυρκαγιάς πρέπει να βασίζονται σε καλά σχεδιασμένη έμμεση προσβολή με σωστή αξιοποίηση μέσων όπως οι επινώτιοι πυροσβεστήρες, τα επιβραδυντικά υγρά μακράς διάρκειας και τα εναέρια μέσα σε ρόλο επιφυλακής και άμεσης επέμβασης στις νεοδημιουργούμενες εστίες.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Από τους τρεις βασικούς μηχανισμούς μετάδοσης της θερμότητας, επαγωγή θερμών αερίων, ακτινοβολία και επαφή, μόνο οι δύο πρώτοι παίζουν σημαντικό ρόλο στη μετάδοση των δασικών πυρκαγιών. Ο τρίτος δεν αποτελεί σημαντικό παράγοντα εξαιτίας της χαμηλής θερμοαγωγιμότητας των δασικών καυσίμων. Ένας τέταρτος όμως μηχανισμός, η μετάδοση με μικρά φλεγόμενα κομμάτια καύσιμης ύλης, τις λεγόμενες “κάφτρες”, αποτελεί ένα σημαντικό τρόπο μετάδοσης των πυρκαγιών που κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες μπορεί να αποκτήσει κυρίαρχο ρόλο στην εξέλιξή τους.
Μία νέα φωτιά που ανάβει από κάφτρα, μεταφραζόμενη από τον Αγγλικό όρο “spot fire“ σαν “σημειακή φωτιά”, ορίζεται σαν μία “φωτιά που ανάβει έξω από την περίμετρο της κύριας πυρκαγιάς από σπινθήρες ή αναμμένα τεμάχια καύσιμης ύλης που μεταφέρονται από τον αέρα ή που κατρακυλούν”. Οι σημειακές φωτιές είναι ένας από τους σημαντικότερους κινδύνους που έχουν να αντιμετωπίσουν οι δασοπυροσβέστες. Κάτω από συνθήκες που ευνοούν τον τρόπο αυτό μετάδοσης ακόμη και σχετικά αργά
κινούμενες πυρκαγιές είναι δυνατό να γίνουν επικίνδυνες και μάλιστα χωρίς προειδοποίηση καθώς μπορούν να υπερπηδήσουν και τις πλατύτερες αντιπυρικές ζώνες και να εγκλωβίσουν απλούς πολίτες και δασοπυροσβέστες. Η κατανόηση της λειτουργίας του μηχανισμού αυτού μετάδοσης της πυρκαγιάς μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη της πιθανότητας για εμφάνιση του φαινομένου και των διαστάσεών του, συμβάλλοντας έτσι στο να γίνει η δασοπυρόσβεση αποτελεσματικότερη και ασφαλέστερη.

2. Ανάλυση του μηχανισμού μετάδοσης πυρκαγιάς με κάφτρες
Η μετάδοση πυρκαγιάς με κάφτρες είναι ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο φαινόμενο που η εμφάνιση και η έκτασή του εξαρτάται από την ύπαρξη τριών παραγόντων (Rothermel 1983):
α. Την ύπαρξη κατάλληλων φλεγόμενων τεμαχιδίων καύσιμης ύλης (καφτρών),
β. Την ύπαρξη δυνάμεων για τη μεταφορά τους και
γ. Την πιθανότητα να δημιουργηθούν νέες εστίες εκεί όπου εναποτίθενται οι κάφτρες.

2.1. Ύπαρξη κατάλληλων καφτρών
Σε κάθε δασική πυρκαγιά υπάρχουν χιλιάδες μικρά τεμαχίδια καύσιμης ύλης που μπορούν σε κάποιο βαθμό να λειτουργήσουν σαν κάφτρες. Αρχικά, οι σπίθες μπορούν να παίξουν αυτό τον ρόλο αλλά προφανώς μόνο για μικρές αποστάσεις καθώς έχουν μικρή “διάρκεια ζωής”. Για μετάδοση πυρκαγιάς σε μεγάλες αποστάσεις οι κάφτρες πρέπει να έχουν κατάλληλα χαρακτηριστικά. Για να είναι ένα τεμαχίδιο καύσιμης ύλης κατάλληλο για να λειτουργήσει σαν κάφτρα πρέπει να είναι εύκολο να αποκολληθεί από την υπόλοιπη καύσιμη ύλη και να ανυψωθεί με τη δύναμη της επαγωγικής στήλης που δημιουργεί η πυρκαγιά. Αυτό εξαρτάται από τη θέση του στο χώρο (απόσταση από το έδαφος, ύπαρξη καιγόμενης ύλης κάτω από αυτό), τον τρόπο προσκόλλησής του στην υπόλοιπη δασική ύλη μεγάλων διαστάσεων (όσο ευκολότερη η αποκόλληση τόσο μεγαλύτερος ο αριθμός από κάφτρες), αλλά και τα αεροδυναμικά του χαρακτηριστικά (υψηλός αεροδυναμικός συντελεστής). Ακόμη, το τεμαχίδιο πρέπει να είναι εύφλεκτο και αρκετά μεγάλο για να καίει για αρκετή ώρα ώστε να φθάσει αναμμένο στο έδαφος, ενώ παράλληλα πρέπει να είναι ελαφρύ (χαμηλό ειδικό βάρος) για να μεταφερθεί μακριά από τον άνεμο μόλις βγει από την άμεση άνωση της επαγωγικής στήλης της πυρκαγιάς.
Από τα παραπάνω είναι εμφανές ότι η πιθανότητα μετάδοσης με κάφτρες σε μεγάλες αποστάσεις διαφέρει ανάλογα με το δασικό τύπο εξαρτώμενη από την ευκολία δημιουργίας καφτρών και τα χαρακτηριστικά αυτών. Παραδείγματος χάρη, ο φλοιός ορισμένων ειδών ευκαλύπτου (Eucalyptus sp.) δημιουργεί ιδανικές κάφτρες: ευρίσκεται υψηλότερα από την παρεδάφια βλάστηση και νεκρή καύσιμη ύλη, ανάβει με ετοιμότητα, αποκολλάται εύκολα σε μεγάλα τμήματα που καίνε για πολλή ώρα, έχει χαμηλό ειδικό βάρος και παρουσιάζει αρκετά μεγάλη αντίσταση στον άνεμο
(έχει υψηλό αεροδυναμικό συντελεστή). Στις περίφημες μεγάλες πυρκαγιές της 16ης Φεβρουαρίου του 1983 στην Αυστραλία (Ash Wednesday fires) στις οποίες χάθηκαν εβδομήντα πέντε άτομα, εκατοντάδες χιλιάδες ζώα και καταστράφηκαν 2539 κατοικίες, παρατηρήθηκε μετάδοση με κάφτρες σε αποστάσεις μέχρι 10 χλμ. κάνοντας ουσιαστικά αδύνατη τη δασοπυρόσβεση όσο επικρατούσαν οι ακραίες καιρικές συνθήκες που προκάλεσαν τη θεομηνία (Dorgelo 1984).
Άλλη σημαντική πηγή καφτρών είναι τα νεκρά ιστάμενα δέντρα. Ο φλοιός αυτών των δένδρων είναι ξερός και αποκολλάται εύκολα. Επίσης τμήματα του κορμού (κορυφή, κλαδιά) σε προχωρημένη σήψη είναι ιδιαίτερα εύφλεκτα και έχουν χαμηλό ειδικό βάρος. Όλα αυτά γίνονται ιδανικές κάφτρες που μπορούν να μεταδώσουν την πυρκαγιά σε μεγάλες αποστάσεις ενώ παράλληλα όταν το ιστάμενο δένδρο ανάψει παράγει μεγάλο αριθμό από σπίθες που εύκολα δημιουργούν νέες εστίες σε μικρή απόσταση (Brown and Davis 1973).
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πυρκαγιές που καίνε στον υπόροφο σπάνια προκαλούν μετάδοση με κάφτρες σε σημαντική απόσταση. Ο ανώροφος αποτελεί εμπόδιο που σταματάει τις κάφτρες αλλά και δυσκολεύει τη δημιουργία ισχυρής επαγωγικής στήλης (Andrews and Chase 1989)

2.2. Απόσταση μεταφοράς καφτρών
Η μετάδοση της πυρκαγιάς με κάφτρες γίνεται σε απόσταση από το μέτωπο που ποικίλλει από μερικά μέτρα μέχρι αρκετά χιλιόμετρα και περιγράφεται αντίστοιχα σαν μετάδοση μικρής (μερικές δεκάδες μέτρα) ή μεγάλης (εκατοντάδες ή και χιλιάδες μέτρα) εμβέλειας. Η πιο σημαντική διαφορά μεταξύ τους, εκτός από την ίδια την απόσταση μετάδοσης, είναι το εάν οι κάφτρες σηκώνονται υψηλά από την επαγωγική στήλη και μεταφέρονται σε σημεία πέρα από εκεί όπου θα βρίσκεται το μέτωπο της κυρίως πυρκαγιάς σε μερικά λεπτά. Η μετάδοση μικρής εμβέλειας γενικά δημιουργεί πολύ λιγότερα προβλήματα από ότι η μετάδοση σε μεγάλη απόσταση.
Η τροχιά που ακολουθεί μία κάφτρα και κατά συνέπεια η τελική απόσταση μετάδοσης εξαρτάται από πολλούς αλληλοεπηρεαζόμενους παράγοντες σημαντικότεροι των οποίων είναι:
α. Η ένταση της φλόγας του μετώπου (kW/m). Όσο μεγαλύτερη αυτή τόσο μεγαλύτερο το αρχικό ύψος στο οποίο μπορούν να μεταφερθούν οι κάφτρες. Για το δασοπυροσβέστη το μέσο μήκος συνεχούς φλόγας αποτελεί την καλύτερη ένδειξη αυτής της έντασης.
β. Η ένταση, η φορά και τα χαρακτηριστικά του πεδίου του ανέμου. Όσο ισχυρότερος ο άνεμος τόσο μεγαλύτερη η απόσταση μεταφοράς για το ίδιο αρχικό ύψος.
γ. Τα χαρακτηριστικά της κάφτρας (αεροδυναμικός συντελεστής, μέγεθος, βάρος). Ο συνδυασμός τους επηρεάζει τόσο το μέγιστο αρχικό ύψος όσο και το ρυθμό πτώσης καθώς μεταφέρεται από τον άνεμο.
δ. Το ανάγλυφο. Ανάλογα με το πόσο απότομο είναι και σε συνάρτηση με τη θέση στην πλαγιά από όπου προέρχεται η κάφτρα (βάση πλαγιάς, μέση, κορυφή), επηρεάζει σημαντικά την τελική τροχιά της.

2.3. Η πιθανότητα δημιουργίας νέων εστιών
Για να δημιουργηθεί μια νέα εστία στο σημείο όπου προσγειώνεται μία κάφτρα απαιτείται προφανώς να υπάρχει εκεί συνεχής νεκρή εύφλεκτη καύσιμη ύλη λεπτών διαστάσεων (ξερά χόρτα, βελόνες). Η αποτελεσματική όμως μεταφορά θερμότητας δεν είναι πάντα εξασφαλισμένη καθώς αυτό εξαρτάται από τον τρόπο και το ακριβές σημείο στο οποίο εναποτίθεται η κάφτρα. Η πιθανότητα Π(Ε) έναρξης καινούριας εστίας στο σημείο αυτό κυμαίνεται πάρα πολύ εξαρτώμενη από τους εξής παράγοντες:
α. Τα χαρακτηριστικά της κάφτρας ως πηγής θερμότητας. Εδώ περιλαμβά-νεται το μέγεθος της κάφτρας, από το οποίο εξαρτάται η διάρκεια καύσης αλλά και η ένταση της εκλυόμενης θερμότητας (σχήμα 1). Ο άνεμος μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της έκλυσης θερμότητας όπως συμβαίνει στην περίπτωση των αναμμένων τσιγάρων.
β. Την ευκολία έναυσης της καύσιμης ύλης. Η ζωντανή καύσιμη ύλη αλλά και η νεκρή καύσιμη ύλη μεγάλων διαστάσεων κατά κανόνα αναφλέγονται πολύ δύσκολα. Εξαίρεση αποτελούν οι νεκροί κατακείμενοι κορμοί που είναι σε κατάσταση προχωρημένης σήψης. Για τη νεκρή λεπτή καύσιμη ύλη (< t =" -----------"> 500-800 m) η αντιμετώπιση είναι ουσιαστικά αδύνατη (Brown and Davis 1973) όταν υπάρχει συνέχεια καύσιμης ύλης. Η τοποθέτηση δασοπυροσβεστικών δυνάμεων μπροστά από το κινούμενο μέτωπο είναι ιδιαίτερα ριψοκίνδυνη και κατά κανόνα αναποτελεσματική. Ο εγκλωβισμός τους είναι πολύ πιθανός και γι’ αυτό πρέπει να επιχειρείται μόνο όταν υπάρχει ανάγκη προστασίας κάποιων ευαίσθητων εγκαταστάσεων και με την προϋπόθεση ύπαρξης αποψιλωμένων ζωνών ασφαλείας και διεξόδων διαφυγής. Οι δυνάμεις της δασικής και της πυροσβεστικής υπηρεσίας που λανθασμένα τοποθετούνται πάνω σε δρόμους μπροστά από το μέτωπο, συνήθως αναγκάζονται να τραπούν σε φυγή όταν πλησιάσουν οι φλόγες γιατί δέχονται καπνό, θερμά αέρια και ένταση ακτινοβολίας πέρα από τα ανεκτά όρια ενώ παράλληλα διαπιστώνουν ότι η πυρκαγιά έχει μεταδοθεί πίσω τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις η σωστή αντιμετώπιση είναι η προσπάθεια κατάσβεσης των πλευρών και των νώτων της πυρκαγιάς ώστε να μειωθεί η καιγόμενη έκταση και να αποφευχθεί η μετατροπή τους σε νέα μέτωπα σε περίπτωση αλλαγής της κατεύθυνσης του ανέμου. Παράλληλα, σε αναμονή βελτίωσης των συνθηκών (καιρικών, καύσιμης ύλης, τοπογραφίας), πρέπει να γίνεται προσπάθεια καλού σχεδιασμού για την αντιμετώπιση της πυρκαγιάς με επαρκείς δυνάμεις από πλεονεκτική θέση. Ταυτόχρονα, πρέπει να γίνεται έγκαιρα προσπάθεια απομάκρυνσης των πολιτών γιατί μη γνωρίζοντας τον κίνδυνο μπορούν εύκολα να βρεθούν εγκλωβισμένοι από τις φλόγες.
Τα παραπάνω συνήθως συμβαίνουν υπό ακραίες συνθήκες (ταχύτητα ανέμου >50 χλμ/ώρα για τη μεταφορά σε μεγάλες αποστάσεις, υγρασία λεπτής νεκρής καύσιμης ύλης <6-7%). t =" -----------"> 500-800 m) η αντιμετώπιση είναι ουσιαστικά αδύνατη (Brown and Davis 1973) όταν υπάρχει συνέχεια καύσιμης ύλης. Η τοποθέτηση δασοπυροσβεστικών δυνάμεων μπροστά από το κινούμενο μέτωπο είναι ιδιαίτερα ριψοκίνδυνη και κατά κανόνα αναποτελεσματική. Ο εγκλωβισμός τους είναι πολύ πιθανός και γι’ αυτό πρέπει να επιχειρείται μόνο όταν υπάρχει ανάγκη προστασίας κάποιων ευαίσθητων εγκαταστάσεων και με την προϋπόθεση ύπαρξης αποψιλωμένων ζωνών ασφαλείας και διεξόδων διαφυγής. Οι δυνάμεις της δασικής και της πυροσβεστικής υπηρεσίας που λανθασμένα τοποθετούνται πάνω σε δρόμους μπροστά από το μέτωπο, συνήθως αναγκάζονται να τραπούν σε φυγή όταν πλησιάσουν οι φλόγες γιατί δέχονται καπνό, θερμά αέρια και ένταση ακτινοβολίας πέρα από τα ανεκτά όρια ενώ παράλληλα διαπιστώνουν ότι η πυρκαγιά έχει μεταδοθεί πίσω τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις η σωστή αντιμετώπιση είναι η προσπάθεια κατάσβεσης των πλευρών και των νώτων της πυρκαγιάς ώστε να μειωθεί η καιγόμενη έκταση και να αποφευχθεί η μετατροπή τους σε νέα μέτωπα σε περίπτωση αλλαγής της κατεύθυνσης του ανέμου. Παράλληλα, σε αναμονή βελτίωσης των συνθηκών (καιρικών, καύσιμης ύλης, τοπογραφίας), πρέπει να γίνεται προσπάθεια καλού σχεδιασμού για την αντιμετώπιση της πυρκαγιάς με επαρκείς δυνάμεις από πλεονεκτική θέση. Ταυτόχρονα, πρέπει να γίνεται έγκαιρα προσπάθεια απομάκρυνσης των πολιτών γιατί μη γνωρίζοντας τον κίνδυνο μπορούν εύκολα να βρεθούν εγκλωβισμένοι από τις φλόγες.
Τα παραπάνω συνήθως συμβαίνουν υπό ακραίες συνθήκες (ταχύτητα ανέμου >50 χλμ/ώρα για τη μεταφορά σε μεγάλες αποστάσεις, υγρασία λεπτής νεκρής καύσιμης ύλης <6-7%). t =" -----------"> 500-800 m) η αντιμετώπιση είναι ουσιαστικά αδύνατη (Brown and Davis 1973) όταν υπάρχει συνέχεια καύσιμης ύλης. Η τοποθέτηση δασοπυροσβεστικών δυνάμεων μπροστά από το κινούμενο μέτωπο είναι ιδιαίτερα ριψοκίνδυνη και κατά κανόνα αναποτελεσματική. Ο εγκλωβισμός τους είναι πολύ πιθανός και γι’ αυτό πρέπει να επιχειρείται μόνο όταν υπάρχει ανάγκη προστασίας κάποιων ευαίσθητων εγκαταστάσεων και με την προϋπόθεση ύπαρξης αποψιλωμένων ζωνών ασφαλείας και διεξόδων διαφυγής. Οι δυνάμεις της δασικής και της πυροσβεστικής υπηρεσίας που λανθασμένα τοποθετούνται πάνω σε δρόμους μπροστά από το μέτωπο, συνήθως αναγκάζονται να τραπούν σε φυγή όταν πλησιάσουν οι φλόγες γιατί δέχονται καπνό, θερμά αέρια και ένταση ακτινοβολίας πέρα από τα ανεκτά όρια ενώ παράλληλα διαπιστώνουν ότι η πυρκαγιά έχει μεταδοθεί πίσω τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις η σωστή αντιμετώπιση είναι η προσπάθεια κατάσβεσης των πλευρών και των νώτων της πυρκαγιάς ώστε να μειωθεί η καιγόμενη έκταση και να αποφευχθεί η μετατροπή τους σε νέα μέτωπα σε περίπτωση αλλαγής της κατεύθυνσης του ανέμου. Παράλληλα, σε αναμονή βελτίωσης των συνθηκών (καιρικών, καύσιμης ύλης, τοπογραφίας), πρέπει να γίνεται προσπάθεια καλού σχεδιασμού για την αντιμετώπιση της πυρκαγιάς με επαρκείς δυνάμεις από πλεονεκτική θέση. Ταυτόχρονα, πρέπει να γίνεται έγκαιρα προσπάθεια απομάκρυνσης των πολιτών γιατί μη γνωρίζοντας τον κίνδυνο μπορούν εύκολα να βρεθούν εγκλωβισμένοι από τις φλόγες.
Τα παραπάνω συνήθως συμβαίνουν υπό ακραίες συνθήκες (ταχύτητα ανέμου >50 χλμ/ώρα για τη μεταφορά σε μεγάλες αποστάσεις, υγρασία λεπτής νεκρής καύσιμης ύλης <6-7%). Οι συνθήκες αυτές συνήθως επικρατούν για μικρό σχετικά χρονικό διάστημα. Παραδείγματος χάρη, το μελτέμι κατά κανόνα μειώνεται σε ένταση κατά τις νυκτερινές ώρες ενώ η υγρασία της καύσιμης ύλης σταδιακά αυξάνεται με την αύξηση της σχετικής υγρασίας του αέρα αργά το απόγευμα και φθάνει το μέγιστο κατά τα ξημερώματα. Είναι επίσης προβλέψιμες άλλες αλλαγές του ανέμου (θαλάσσια και απόγειος αύρα, άνεμοι προς τα ανάντη (ημέρα) ή τα κατάντη (νύκτα) των πλαγιών και των κοιλάδων). Η πρόβλεψη της θέσης της πυρκαγιάς κατά το χρόνο που θα βελτιωθούν οι συνθήκες και ο σχεδιασμός αποτελεσματικής αντιμετώπισης υπό αυτές τις συνθήκες αποτελεί την καλύτερη τακτική. Αυτό απαιτεί: α. Έγκαιρη αναγνώριση και επιλογή θέσης αντιμετώπισης (χαμηλή ή αραιή βλάστηση, αντιπυρική ζώνη, δρόμοι). β. Συγκέντρωση και προετοιμασία των κατάλληλων επίγειων και εναέριων δυνάμεων. γ. Σχεδιασμό του τρόπου αντιμετώπισης, ενημέρωση των εμπλεκομένων και καλό συντονισμό (σχήμα 2). Στο σχεδιασμό του τρόπου αντιμετώπισης του μετώπου περιλαμβάνεται και η σημαντική απόφαση της χρήσης του αντίπυρος. Η λύση αυτή είναι συχνά η μόνη επιλογή που δίνει πιθανότητες για αναχαίτιση του μετώπου. Προϋπόθεση βέβαια αποτελεί η καλή γνώση της τεχνικής του αντίπυρος και η ύπαρξη κατάλληλα εκπαιδευμένου και πειθαρχημένου προσωπικού. Στην αντιμετώπιση πυρκαγιών στις οποίες παρατηρείται εκτεταμένη μετάδοση με κάφτρες σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουν: α. Οι επινώτιοι πυροσβεστήρες (όχι γεωργικοί ψεκαστήρες) φερόμενοι από κατάλληλο προσωπικό καλής φυσικής κατάστασης. Με τη δυνατότητα άμεσης προσέγγισης-κατάσβεσης κάθε μικρής νέας εστίας που προσφέρουν μειώνουν την ανάγκη δημιουργίας εγκατάστασης σωλήνων ή μετακίνησης οχημάτων που είναι χρονοβόρες και δεν εξασφαλίζουν τη γρήγορη αντιμετώπιση απομακρυσμένων νέων εστιών σε δύσβατα σημεία. β. Οι επιβραδυντικές ουσίες μακράς διαρκείας (long-term fire retardants). Αυτές μπορούν να ψεκαστούν δίπλα σε αντιπυρικές ζώνες, από το έδαφος ή από τον αέρα, αρκετές ώρες πριν φθάσει το μέτωπο της πυρκαγιάς. Με την κάλυψη ενός πλάτους 50-100 m παράλληλα με τη ζώνη, από την αντίθετη πλευρά από εκείνη που πλησιάζει το μέτωπο, οι πιθανότητες να ανάψει στη ζώνη αυτή εστία από κάφτρες ουσιαστικά μηδενίζεται καθώς επίσης και η πιθανότητα να περάσει η πυρκαγιά στην άλλη πλευρά της ζώνης με ακτινοβολία. Η χρήση αυτή των επιβραδυντικών ουσιών μπορεί να είναι ιδιαίτερα θετική στην περίπτωση του αντίπυρος. γ. Τα εναέρια μέσα. Ιδιαίτερα θετικός είναι ο ρόλος των μέσων αυτών όταν μπορούν να ανεφοδιάζονται με νερό ή αφρό από μικρή απόσταση. Για το σκοπό αυτό ιδιαίτερα κατάλληλα είναι τα ελικόπτερα με πυροσβεστικό κάδο και τα αμφίβια αεροσκάφη. Όταν γίνεται αντιμετώπιση σε μια αντιπυρική ζώνη και ιδίως όταν εφαρμόζεται το αντίπυρ, τα μέσα αυτά πρέπει να πετούν στην περιοχή, σε ετοιμότητα και σε συνεχή επαφή με το έδαφος. Έτσι, μπορούν να ενημερώνουν για κάθε νέα εστία τις επίγειες δυνάμεις και μετά από συνεννόηση μαζί τους να επεμβαίνουν αμέσως για να την καταπνίξουν. 6. Συμπεράσματα Από τα παραπάνω είναι εμφανές ότι η μετάδοση πυρκαγιών με κάφτρες αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δυνάμεις δασοπυρόσβεσης. Η επιπόλαιη αντιμετώπιση μιας τέτοιας πυρκαγιάς μπορεί στην καλύτερη περίπτωση να οδηγήσει στη σπατάλη προσπαθειών του προσωπικού και στη χειρότερη να θέσει ζωές και οχήματα σε κίνδυνο εγκλωβισμού από τις φλόγες. Απαιτείται καλός σχεδιασμός που να αναγνωρίζει τα όρια του εφικτού αλλά και τις υπάρχουσες ευκαιρίες και οπωσδήποτε καλός συντονισμός με σωστή αξιοποίηση δυνάμεων για να εξασφαλίσει τον έλεγχο της πυρκαγιάς στον συντομότερο δυνατό χρόνο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Albini, F. A. (1979). Spot fire distance from burning trees - a predictive model. USDA For. Serv. Gen. Tech. Rep. INT-56. 73 p. Albini, F. A. (1981). Spot fire distance from isolated sources - extensions of a predictive model. USDA For. Serv. Res. Note INT-309. 9 p. Albini, F. A. (1983). Potential spotting distance from wind-driven surface fires. USDA For. Serv. Res. Paper INT-309. 27 p. Anderson, H. E. 1969. Heat transfer and fire spread. USDA For. Serv. Res. Pap. INT-69. 20 p. Andrews, P. L. and Chase, C. H. (1989). BEHAVE: Fire behavior prediction and fuel modeling system - BURN subsystem, part 2. USDA For. Serv. Gen. Tech. Rep. INT-260. 93 p. Blackmarr, W. H. 1972. Moisture content influences ignitability of slash pine litter. Res. Note SE-173. 7 p. Brown, J. K. 1970. Ratios of surface area to volume for common fine fuels. For. Sci. 16 (1): 101-105. Brown, A. A., and K. P. Davis. 1973. Forest fire: control and use. 2nd edition. McGraw-Hill Inc., New York. 686 p. Chase, C. H. (1984). Spotting distance from wind-driven surface fires - extensions of equations for pocket calculators. USDA For. Serv. Res. Note INT-346. 21 p. Dorgelo, T. H. 1984. The Ash Wednesday fires of 1983 in South Eastern Αustralia. pp. 38-52. In proceedings of the 2nd International Scientific-Technical Symposium on "Progress in Fighting Fires and Catastrophes from the Air", March 1984, Bremen, Germany. Deutscher Gemeindeverlag - Verlag W. Kohlhammer. 268 p. Καϊλίδης, Δ. 1990. Δασικές πυρκαγιές. Εκδόσεις Γιαχούδη-Γιαπούλη, Θεσσαλονίκη. 510 σελ. Morris, G. A. (1987). A simple method for computing spotting distance from wind-driven surface fires. USDA For. Serv. Res. Note INT-374. 6 p. Rothermel, R. C. (1983). How to predict the spread rate and intensity of forest and range fires. USDA For. Serv. Gen. Tech. Rep. INT-143. 161 p.

O ηθικός εμπρησμός

Ο ηθικός εμπρησμός, δηλαδή η απαξίωση της αξίας του δάσους πριν ακόμη καεί, είναι η κύρια αιτία των
πυρκαγιών. Αν ίσχυε λ.χ η αναθεώρηση του άρθρου 24, το 50% της Πάρνηθας, του Σέιχ Σου ή του Πηλίου θα είχε κτιστεί. Και τούτο γιατί η πρόταση της αναθεώρησης προέβλεπε τη δυνατότητα χρήσης των δασικών περιοχών για πολεοδομικούς και οικιστικούς σκοπούς. Όπου δηλαδή οι καμένες εκτάσεις αγγίζουν περιαστικές περιοχές, η αναθεώρηση του άρθρου 24 του Συντάγματος θα τους έδινε τη δυνατότητα να εφαρμόσουν την πολεοδομική τους επέκταση. (. η χρήση δασικών εκτάσεων επιτρέπεται για λόγους δημοσίου συμφέροντος και για χωροταξικούς και πολεοδομικούς σχεδιασμούς.) Πέρα από αυτό θα έπρεπε να υπάρξει πλήρης απαγόρευση οικοδόμησης εκτός σχεδίου, έως ότου προχωρήσει η σύνταξη του δασολογίου και γενικότερα του κτηματολογίου, ώστε στα πλαίσια ενός γενικού χωροταξικού σχεδιασμού να καθοριστούν οι χρήσεις γης. Οι δασικοί χάρτες να λαμβάνουν τα δεδομένα των αεροφωτογραφιών του 1945 και όχι βέβαια του 1975 όταν τέθηκε σε ισχύ το ισχύον Σύνταγμα. Όσο κι αν είναι αντιδημοφιλές, να διαλυθούν οι λεγόμενοι «οικοδομικοί συνεταιρισμοί» που διεκδικούν χιλιάδες στρέμματα δασικής έκτασης.Ακόμη είναι απολύτως ρεαλιστική δημιουργία ανεξάρτητου Υπουργείου Περιβάλλοντος, πράγμα που συμβαίνει και στις άλλες χώρες της Ε.Ε.Ακόμη είναι εξαιρετικά λειτουργική η πρόταση για την ενοποίηση σε ΕΝΑ οργανισμό όλων των λειτουργιών που σχετίζονται με την πρόληψη, την καταστολή και την αποκατάσταση των ζημιών στα δάση, όπου θα έχουν ουσιαστικό ρόλο και συντονισμό μεταξύ τους η δασική και η πυροσβεστική υπηρεσία.
Και μην ξεχνάμε πως δεν θρηνούμε μόνο τα καμένα δέντρα, αλλά και τους καμένους ανθρώπους. Γιατί και οι άνθρωποι είναι φύση. Μια φύση που η υπόλοιπη φύση, η ανθρωπογενής δεν σεβάστηκε. Και όχι όλη γενικώς και αδιακρίτως, αλλά εκείνη η ανθρωπογενής φύση με τη συγκεκριμένη πολιτική αντίληψη και ιδεολογία της οικονομίας της αγοράς, που αντιμετωπίζει όχι μόνο τα δάση, αλλά και τους ανθρώπους, ως σφάγια στον μινώταυρο της ανελέητης κερδοφορίας του κεφαλαίου.
του Τάσου Κουράκη

Κρατύλος περι ονομάτων

Σε αυτό το κείμενο του Πλάτωνα μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη σκέψη του Σωκράτη πάνω στο θέμα πως δημιουργήθηκαν τα ονόματα που χρησιμοποιούνταν εκείνη την εποχή και εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε και σήμερα στην ελληνική γλώσσα.
Διακρίνουμε το πνεύμα του που συνεχώς κινείται και εξερευνά με μεγάλη ευκολία και κατανόηση, προς όλες τις κατευθύνσεις. Άλλες φορές ψηλώνει πολύ και φτάνει το θεϊκό, άλλες γίνεται πιο απλοϊκό, όπως ακριβώς οι λέξεις δημιουργήθηκαν άλλες από σοφές και άλλες από πιο απλοϊκές διάνοιες. Ίσως σε αυτό το κείμενο να μπορούμε να διακρίνουμε καθαρότερα τι ακριβώς είναι αυτό που ο Σωκράτης λέει στην "Απολογία" του: "η σοφία μου είναι ανθρώπινη" σε αντίθεση με τους σοφιστές που "είναι σοφοί με μια σοφία ανώτερη από την ανθρώπινη".
Επίσης πολύ σημαντική παρατήρηση είναι ότι την λέξη "κακό" την θεωρεί βαρβαρικής προέλευσης... Για την ελληνική φιλοσοφία υπήρχε η "εμπόδιση της κίνησης", της "ροής", αυτού δηλαδή που είναι η "θεϊκή περιπλάνηση" = θεία άλη = "αλήθεια".

Ονομασίες λέξεων
άναξ = βασιλιάς, κύριος

Έκτωρ = αυτός που κατέχει, κύριος οίος γαρ σφιν έρυτο πόλιν και τείχεα μακρά.= γιατί μόνος την πόλη έσωζε και τα μακρά τείχη. λιάδα Χ 507.

Αστυάναξ = άναξ αυτού το οποίο έσωζε ο πατέρας του, της πόλης. (Τα μόνα γράμματα που αναφέρονται με τα ονόματά τους είναι το Ε (ε+ψιλόν), Υ, Ο, Ω. Τα υπόλοιπα φωνήεντα και σύμφωνα τα περιβάλλουμε με άλλα γράμματα για να εκφράσουμε τα ονόματά τους. π.χ. Β (Β+η+τ+α). Ο ονοματοθέτης, μας λέει ο Σωκράτης, χρησιμοποιεί το γένος για να ονομάσει τον απόγονο..
Για τη λέξη "βασιλιάς" στην Ιλιάδα : Αστυάναξ = Έκτωρ = βασιλιάς, κατέχων. Πιθανόν να μην υπάρχει στα δυο ονόματα κανένα εξωτερικό χαρακτηριστικό όμοιο, ούτε και γράμμα, αλλά το νόημα παραμένει ίδιο.
Άλλο παράδειγμα : Αρχέπολις = εξουσιαστής, βασιλιάς, κατέχων. και πολλές άλλες ονομασίες αναφέρονται στο ίδιο πράγμα.
Ονόματα που υποδηλώνουν τη λέξη "στρατηγός":
Άγις, Πολέμαρχος, Ευπόλεμος "Ορέστης" = ορεινός, θηριώδης και άγρια φύση.

"Αγαμέμνων" = άνθρωπος με μεγάλη υπομονή και επιμονή, που χρησιμοποιεί αυτά του τα χαρίσματα για να φτάσει στον στόχο του (αγαστός κατά την επιμονήν).

"Ατρεύς" (Ο φόνος του Χρύσιππου και οι ωμότητες που διέπραξε σε βάρος του Θυέστη, όλα αυτά είναι βλαβερά και "ατηρά" προς την αρετή).(Ατειρές = σκληρό), ("ατηρόν = επιβλαβές), (άτρεστον = ατρόμητο).

"Πέλοψ" (Αυτός που βλέπει τα κοντινά του πράγματα, τις κοντινές του υποθέσεις μόνο, και αυτό το έκανε στην περίπτωση που ήθελε με κάθε τρόπο να παντρευτεί την Ιπποδάμεια) (πέλας = κοντά, + όψις).

"Τάνταλος" (Αυτός που του έτυχαν πολλές δυστυχίες, εξ αιτίας των οποίων και η πατρίδα του καταστράφηκε, και, όταν πέθανε, στον Άδη, μια πέτρα ταλαντευόταν πάνω από το κεφάλι του. (ταλάντατος = δυστυχέστατος).

"Ουρανός" (Αυτός που ορά τα άνω).

"Κρόνος" "Ρέα" (λέξεις που δείχνουν κίνηση). κόρος Κρόνου = Ζεύς κόρος = καθαρός (ακήρατος = αμόλυντος)

Δίας Ζευς (Αυτός εξ αιτίας του οποίου έχουν ζωή όλα τα όντα, ο αίτιος του Ζην Ζηνί (δοτική του Ζευς) [Για να φανερωθεί η έννοια του ονόματος του θεού αυτού πρέπει να χρησιμοποιούνται μαζί και οι δύο τύποι: Δίας +Ζευς].

"Θεός" : Λέξη που προέρχεται από το "θειν" = τρέχω (ταχεία κίνηση). Ο ήλιος, η σελήνη, τα άστρα, οι πρώτοι δηλαδή "θεοί" έτρεχαν στον ουρανό.

"Δαίμονες" : Δαήμονες (= σοφοί). [Υπήρχε ο μύθος ότι όποιος σοφός και συνετός άνθρωπος (αυτοί ανήκαν κατά τον Ησίοδο στο χρυσό γένος των ανθρώπων) πέθαινε, αποκτούσε μεγάλες τιμές και δύναμη και γινόταν "δαήμονας" = δαίμονας. Αυτάρ επειδή τούτο γένος κατά μοίρ' εκάλυψεν, οι μεν δαίμονες αγνοί υποχθόνιοι καλέονται εσθλοί, αλεξίκακοι, φύλακες θνητών ανθρώπων. (Ησίοδος, Έργα και Ημέραι, 121-123) Μόλις το γένος τούτο χωρίστηκε σε μέρη οι δαίμονες αγνοί και γήινοι ονομάζονται, λαμπροί, προστάτες από το κακό, φύλακες των ανθρώπων.

"Ήρως" : (Αυτοί που γεννήθηκαν από έρωτα. Οι ήρωες είναι ημίθεοι. Γεννήθηκαν από τον έρωτα θνητού με θεά ή θεού με θνητή). [Στην αρχαία αττική διάλεκτο το η ήταν ε].

"Άνθρωπος" : (Φράση που έγινε όνομα. = Αυτός που "αναθρεί α όπωπε" = αυτός που κοιτάζει προς τα πάνω, σκέφτεται, στοχάζεται για ό,τι "όπωπε" = έχει δει. Αυτός που στοχάζεται αυτά που βλέπει, που εξετάζει (ερευνά) όσα βλέπει).

"Ψυχή" : (Κατά τον Αναξαγόρα, ο νους και η ψυχή είναι τα στοιχεία που κινούν και συγκρατούν την φύση κάθε σώματος. Επομένως : "Ψυχή" = εκείνο που "φύσιν οχεί και έχει" (Αυτό που κινεί και συγκρατεί την φύση) = φυσέχη = φ(υ)σέχη = ψυχή.

"Σώμα" : (= Σήμα (τάφος) της ψυχής). Κατά τους Ορφικούς : "Σώμα" = σώσιμο της ψυχής, το μέρος που βρίσκεται μέχρι να εκτίσει την ποινή της. Για τα ονόματα των θεών αξίζει να παρακολουθήσουμε τον διάλογο.
"Εστία" :
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ν' αρχίσουμε με την Εστία, όπως συνηθίζεται;
ΕΡΜΟΓΕΝΗΣ: Είναι δίκαιο.
ΣΩ.: Τι θα λέγαμε ότι είχε κατά νου αυτός που ονόμασε Εστία τη θεά;
ΕΡΜ.: Μα τον Δία, ούτε αυτό νομίζω πως είναι εύκολο.
ΣΩ.: Είναι πιθανόν, καλέ μου Ερμογένη, αυτοί που πρώτοι όρισαν τα ονόματα να μην ήταν κάποιοι τυχαίοι αλλά μελετητές των ουρανίων σωμάτων και αναλυτικοί.
ΕΡΜ.: Και τι;
ΣΩ.: Μου φαίνεται ότι τα ονόματα των θεών τέθηκαν από κάτι τέτοιους ανθρώπους, και, αν εξετάσει κάποιος τα ξενικά ονόματα, εξίσου ανακαλύπτει αυτό που το κάθε όνομα φανερώνει. Για παράδειγμα τη λέξη που εμείς λέμε "ουσία", κάποιοι άλλοι ονομάζουν "εσσία" και κάποιοι άλλοι "ωσία". Κατ' αρχάς λοιπόν, σύμφωνα με το όνομα "εσσία" που είναι η ουσία των πραγμάτων, εύλογα ονομάζεται "Εστία", επειδή κι εμείς λέμε γι' αυτό που μετέχει της ουσίας των πραγμάτων ότι "εστί" (είναι, υπάρχει). Κατά τούτο ορθά την ονομάζουμε "Εστία". Ακόμα και αν κάποιος συμπεράνει με βάση τις θυσίες, θα θεωρήσει πως έτσι σκέφτηκαν αυτοί που όρισαν το όνομα. Αφού άλλωστε πριν από όλους τους θεούς πρώτα στην Εστία θυσιάζουμε, φυσικό ήτα να ονομάσουν "Εστία" την ουσία των πάντων. Όσοι πάλι την ονομάζουν "ωσία" αυτοί μάλλον θεωρούν, ακολουθώντας τον Ηράκλειτο, ότι τα πάντα κινούνται και τίποτα δεν μένει ακίνητο. Η δε αιτία και η αρχή αυτού του φαινομένου είναι το "ωθούν" (αυτό που κινεί) και επομένως σωστά την ονόμασαν "ωσία".
"Ποσειδών" : (Παλιά ονομαζόταν Πολλειδών = Ο πολλά ειδών = αυτός που γνωρίζει πολλά).
"Άδης" = "Πλούτων" :
ΣΩ.: Ποιος δεσμός είναι για κάποιο ζώο ισχυρότερος ως προς το να παραμείνει σε κάποιο μέρος, η ανάγκη ή η επιθυμία;
ΕΡΜ.: Πολύ υπερέχει η επιθυμία.
ΣΩ.: Δεν πιστεύεις ότι πολλοί θα έφευγαν από τον Άδη, αν δεν τους έδενε με τον ισχυρότερο δεσμό;
ΕΡΜ.: Προφανώς.
ΣΩ.: Επομένως τους κρατάει δέσμιους, όπως φαίνεται, με κάποια επιθυμία, αν τους κρατάει με τον ισχυρότερο δεσμό, και όχι με κάποια ανάγκη.
ΕΡΜ.: Έτσι φαίνεται.
ΣΩ.: Οι επιθυμίες, πάλι, είναι πολλών ειδών;
ΕΡΜ.: Ναι.
ΣΩ.: Με τη μεγαλύτερη επιθυμία, λοιπόν, τους κρατάει δέσμιους, αν εννοεί να τους κρατάει με τον μεγαλύτερο δεσμό.
ΕΡΜ.: Ναι.
ΣΩ.: Υπάρχει μεγαλύτερη επιθυμία από το να πιστεύει κάποιος ότι, αφού συναναστραφεί κάποιον άλλον, θα γίνει καλύτερος;
ΕΡΜ.: Μα τον Δία, με κανένα τρόπο, Σωκράτη.
ΣΩ.: Γι' αυτά θα πούμε, Ερμογένη, ότι κανένας από τους εκεί δεν θέλησε να έλθει προς τα εδώ, ούτε οι ίδιες οι Σειρήνες, και ότι και αυτές και όλοι οι άλλοι μαγεύτηκαν από κείνον. Καθώς φαίνεται, τόσο ωραίους λόγους γνωρίζει και λέει ο Άδης και εξ αυτού είναι τέλειος σοφιστής και μεγάλος ευεργέτης όσων βρίσκονται κοντά του, ο οποίος άλλωστε και στους εδώ χαρίζει πολλά αγαθά. Τόσα πολλά είναι τα πλούτη του εκεί, ώστε από αυτό πήρε το όνομα "Πλούτων". Δεν θέλει να συντροφεύει ανθρώπους με σωματική υπόσταση, αλλά τότε μόνο θέλει να είναι μαζί τους, όταν η ψυχή είναι αποκαθαρμένη απ' όλα τα σωματικά κακά και επιθυμίες. Τότε τους δεσμεύει, και μόνο με την επιθυμία της αρετής. Επίσης το "Άιδης" κάθε άλλο παρά το "αιδές" (αόρατο) ορίζει, αλλά πολύ περισσότερο το "πάντα και καλά ειδέναι" (= γνώση όλων των καλών πραγμάτων).

"Δήμητρα" : (Αυτή που δίνει όπως η μητέρα).

"Ήρα" : (= ερατή = αξιαγάπητη. Επίσης και = αήρ = αέρας).

"Περσεφόνη" : (Φερσεφόνη = σοφή. Προέρχεται από το "Φερέπαφα" χάρη στη σοφία της και στην "επαφή" με το φερόμενο, με το κινούμενο, αυτό που πάντα βρίσκεται σε κίνηση).
"Απόλλων" :
ΣΩ.: Θα προσπαθήσω να σου εξηγήσω τι νομίζω. Δεν υπάρχει άλλο όνομα το οποίο, ενώ είναι μόνο ένα να ένωσε τέσσερις ιδιότητες που έχει αυτός ο θεός, ώστε να τις περιέχει όλες και να δηλώνει κατά ορισμένο τρόπο τη μουσική, τη μαντική, την ιατρική και την τοξευτική.
ΕΡΜ.: Λέγε λοιπόν. Μου παρουσιάζεις άλλωστε όνομα παράδοξο.
ΣΩ.: Είναι όμως αρμονικό, καθώς και ο θεός είναι μουσικός. Κατ' αρχάς δηλαδή η κάθαρση και οι καθαρμοί που τελούνται σύμφωνα με την ιατρική και τη μαντική, και όσα γίνονται με ιατρικά φάρμακα και με μαντικά θειαφίσματα, και τα λουτρά σε ανάλογες περιστάσεις και τα ραντίσματα, όλα τούτα μια δυνατότητα έχουν, ν' αποδώσουν τον άνθρωπο καθαρό κατά το σώμα και κατά την ψυχή. Ή όχι;
ΕΡΜ.: Ασφαλώς.
ΣΩ.: Λοιπόν αυτός δεν είναι ο θεός που καθαρίζει και που λούζει και απαλλάσσει από τα κακά αυτά;
ΕΡΜ.: Βεβαίως.
ΣΩ.: Επειδή λοιπόν απαλλάσσει και καθαρίζει, θεωρούμενος γιατρός των τέτοιου είδους κακών, θα μπορούσε να ονομάζεται "Απολούων". Σύμφωνα με τη μαντική και την αλήθεια και το απλό (ενιαίο) αυτά άλλωστε ταυτίζονται - θα ήταν σωστό να ονομάζεται όπως τον ονομάζουν οι Θεσσαλοί. "Άπλουν" δηλαδή ονομάζουν τον θεό αυτόν οι Θεσσαλοί. Επειδή μάλιστα είναι ικανότατος στις βολές, "Αειβάλλων" είναι (ρίχνει συνεχώς τα βέλη του τόξου). Για τη μουσική, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι το άλφα μερικές φορές σημαίνει το "ομού". Έτσι και εδώ σημαίνει την "ομού πόλησιν" (κοινή περιστροφή) γύρω από τον ουρανό, που ονομάζεται "πόλοι" και στην αρμονία του άσματος, που ονομάζεται συμφωνία, γιατί όλα αυτά, όπως λένε οι ειδικοί στη μουσική και την αστρονομία, σύμφωνα με κάποια αρμονία "πολεί άμα πάντα" (περιστρέφονται όλα ταυτόχρονα). Αυτός ο θεός επιβλέπει την αρμονική κίνηση "ομοπολών" (κινώντας ταυτόχρονα) όλα, και τα θεϊκά και τα ανθρώπινα. Και "ομοπολών" = Απόλων. Όμως ο ονοματοθέτης για να μην δημιουργηθεί η κακή λέξη Απόλων (= από το ρήμα απόλλυμι = καταστρέφω, μετοχή μέλλοντα = απολών) πρόσθεσε και το δεύτερο λ και έτσι δημιουργήθηκε το "Απόλλων".

"Μούσες" : (Η μουσική ονομάσθηκε έτσι από το "μώσθαι" (=έρευνώ), και από την αναζήτηση και την αγάπη για τη γνώση).

"Λητώ" : (Λείο = μαλακό, ομαλό, + ήθος = χαρακτήρας. Επειδή είχε ήρεμο χαρακτήρα).

"Άρτεμης" : (Από τη λέξη "αρτεμές" = ακεραιότητα).

"Παλλάς" : (Επίθετο της θεάς Αθηνάς. Προέρχεται από τον χορό των όπλων, κατά τον οποίο σηκώνουμε το σώμα μας στον αέρα και "πάλλεται" (= σείεται).

"Αθηνά" : (Ο ποιητής παρουσιάζει την Αθηνά ως νου και διάνοια, γιατί γεννήθηκε από το κεφάλι του θεού Δία (=θεονόα ή θεονόη).

"Ήφαιστος" : (= φαέος ίστωρ = γνώστης του φωτός, "Φαίστος" με την προσθήκη του Η).

"Άρης" : (Προέρχεται από τη λέξη "άρρεν" και "ανδρεία").

"Ερμής" : (Σχετίζεται με τον λόγο αυτό το όνομα επειδή είναι "ερμηνέας" και αγγελιαφόρος και δόλιος στα λόγια και αγοραίος, και όλη του η δραστηριότητα έχει σχέση με τη δύναμη του λόγου. Ρήμα - ρίζα της λέξης το "είρω = μιλάω, είρη = αρχαία ονομασία του μέρους που γίνονταν οι συνελεύσεις).

"Ίρις" : (Προέρχεται από την ίδια ρίζα με τον "Ερμή". Ήταν κι αυτή θεά αγγελιαφόρος).

"Παν" : (Γιος του Ερμή. Ο λόγος του Ερμή είναι διφυής, σημαίνει το παν και το ανακυκλώνει και συνεχώς το περιστρέφει και αυτό έχει δυο όψεις, την αληθή και την ψευδή. Η αλήθεια του λόγου που βρίσκεται μαζί με τους θεούς στον ουρανό είναι λεία και θεϊκή, ενώ το ψέμα του βρίσκεται ανάμεσα στους ανθρώπους και είναι σκληρό και τραγικό, γιατί εδώ στην τραγική ζωή μας οι μύθοι και τα ψέματα πλεονάζουν. Σωστά λοιπόν, αυτός που φανερώνει το "παν" και ο "αεί πολών" (αυτός που συνεχώς μετακινεί) θα ήταν ο "Παν αιπόλος" ο αιγοβοσκός Παν, ο γιος του Ερμή, με τις δύο φύσεις, στην πάνω μεριά ομαλός και στην κάτω τραχύς και τραγόμορφος).

"Ήλιος" : (Δωρικό όνομα = Άλιος. Μπορεί να είναι από το ρήμα "αλίζειν = συγκεντρώνω, δηλαδή αυτός που συγκεντρώνει τους ανθρώπους στον ίδιο χώρο από τη στιγμή που ανατέλλει. Θα μπορούσε όμως να είναι και επειδή "αει ειλείν ιών" (συνεχώς κινείται περιστρεφόμενος) γύρω από τη γη. Επίσης επειδή χρωματίζει τα γεννήματα της γης καθώς περιστρέφεται. Το χρωματίζω και το "αιολώ" σημαίνουν το ίδιο πράγμα).
"Σελήνη" : (Από το "σέλας" = φως. Επειδή παίρνει το φως της από τον ήλιο έχει πάντα νέο και παλιό φως γύρω της. Οπότε ονομάσθηκε "Σεληναία" και κατόπιν Σελήνη).

"Αστραπή" : (Αυτό το φαινόμενο που "τα ώπα αναστρέφει" = κάνει τα μάτια να ανοιγοκλείνουν. "Αναστρωπή" και κατόπιν "αστραπή". "Μην" : (= Μήνας). [Κατά τον Σωκράτη σωστότερο θα ήταν να ονομάζεται "μείης" από το ρήμα "μειούσθαι" (ελαττώνομαι)]. Οι λέξεις "πυρ", "ύδωρ" και "κύων" προφέρονταν παρόμοια και από τους Φρύγες ώστε ο Σωκράτης υποθέτει ότι μάλλον από αυτούς προέρχονται.

"Αήρ" : (= Αυτός που τα πάντα αίρει = σηκώνει. Επίσης αυτός που "αείρει" (= κινείται συνεχώς).

"Γαία" : (= Αυτή που γεννάει. Ο Όμηρος χρησιμοποιεί για αυτούς που γεννήθηκαν το ρήμα "γεγάασιν").

"Ώραι" : (Στην παλαιά αττική διάλεκτο ονομάζονταν ΗΟΡΑΙ, επειδή οριοθετούν τους χειμώνες, τα καλοκαίρια, τους ανέμους και τους καρπούς της γης. Επειδή λοιπόν "ορίζουν". Το Η + Ο = Ω).

"Ενιαυτός" : (= Αυτό που φέρνει στο φως όσα φυτρώνουν και δημιουργούνται, και που κατά τη διάρκειά του τα εξετάζει. Όμοια και το "έτος" προέρχεται από το ρήμα "ετάζω" = εξετάζω).

"Φρόνησις" : (= όνησις φοράς = ωφέλεια της κίνησης = αντίληψη της κίνησης).

"Γνώμη" : (Προέρχεται από το "γονής" (= γέννησης) "νώμησιν" (= παρατήρηση). Το ρήμα "νωμάν" = στοχάζομαι).

"Σύνεση" : (Από το ρήμα "συνιέναι" = συμπόρευση της ψυχής με την πραγματικότητα, κατανόηση των περιστάσεων).

"Αγαθό" : (= αγαστό (θαυμαστό) + θέω (τρέχω). Επομένως το "του θόου τω αγαστώ = το να τρέχεις μαζι με (να ακολουθείς) το αγαστό (το θαυμαστό, το θείο = "αγαθό").
"Δικαιοσύνη" : (= Δικαίου σύνεσις" = Η κατανόηση του δικαίου).

"Δίκαιον" : Ας παρακολουθήσουμε τα λόγια του Σωκράτη στον διάλογο με τον Ερμογένη.
ΣΩ.: Όσοι υποστηρίζουν την κίνηση του σύμπαντος, αντιλαμβάνονται το μεγαλύτερο μέρος του όχι διαφορετικό από κάτι κινούμενο. Υπάρχει κάτι που διατρέχει αυτό το σύμπαν, το οποίο είναι και η αιτία να δημιουργηθούν όσα δημιουργούνται. Τούτο είναι πολύ ταχύ και πολύ λεπτό. Δεν θα ήταν άλλωστε δυνατό να περάσει δια μέσου του σύμπαντος, αν δεν ήταν πολύ λεπτό, ώστε να μην ανακόπτεται, και πολύ ταχύ, ώστε η σχέση του με τα άλλα σώματα να τα κάνει να φαίνονται σταματημένα. Καθώς λοιπόν κηδεμονεύει όλα τα υπόλοιπα "διαϊόν" (περνώντας ανάμεσά τους), σωστά του αποδόθηκε το όνομα "δίκαιον", με πρόσθεση, για λόγους ευφωνικούς, της δύναμης του κάππα (κ). Μέχρι αυτό το σημείο από πολλούς εκφράζεται συμφωνία ότι αυτό είναι το δίκαιον. Από πλευράς μου, επειδή είμαι επίμονος ως προς αυτό, πληροφορήθηκα μυστικά όλα τα σχετικά, δηλαδή ότι αυτό είναι το δίκαιο και το αίτιό του - αίτιο είναι αυτό, εξαιτίας του οποίου συμβαίνει - και κάποιος είπε πως σωστό είναι εξαιτίας αυτών να το ονομάσουμε "Δία". Όσον αφορά την ουσία του "δικαίου" υπάρχουν πολλές γνώμες, άλλος λέει ότι είναι ο "ήλιος" άλλος το "πυρ" άλλος όπως ο Αναξαγορας ο "νους". Σε αυτό το σημείο βρίσκομαι σε αμηχανία πιο μεγάλη απ' ό,τι προτού προσπαθήσω να μάθω ποια είναι η ουσία του δικαίου. Αλλά φαίνεται πως στο αντικείμενο της έρευνάς μας έχει για τους λόγους αυτούς δοθεί η ονομασία αυτή.

"Αδικία" : (Αυτό που εμποδίζει το "δίκαιον").

"Τέχνη" : (Έξις του νου = κατοχή του μυαλού).

"Μηχανή" : (Προέρχεται από το "μήκος" = πολύ + "άνειν" = διανύω απόσταση. Επομένως η λέξη "μηχανή" = αυτό που διανύει μεγάλη απόσταση).

"Κακία" : (Προέρχεται από τις λέξεις "κακώς" + "ιόν" = αυτό που κινείται άσχημα).

"Δειλία" : (Το Δ φανερώνει δεσμό και η λέξη "λίαν" = πολύ. Επομένως "δειλία" = κάποιος πολύ δυνατός δεσμός της ψυχής).

"Αρετή" : (Από το "αεί ρέω" = ανεμπόδιστη, συνεχής ροή = αειρείτη = αρετή).

"Κακόν" : Παρακολουθούμε τον διάλογο...
ΕΡΜ.: Το "κακόν" όμως, με το οποίο πολλά εξήγησες λίγο πριν, τι θα μπορούσε να σημαίνει;
ΣΩ.: Λίγο περίεργο μου φαίνεται το όνομα και δύσκολο να το εξηγήσω. Θα δοκιμάσω όμως και σ' αυτό εκείνη τη μέθοδο.
ΕΡΜ.: Ποια;
ΣΩ.: Την παραδοχή πως και τούτο είναι βαρβαρικό.

"Αισχρόν" : (Από τις λέξεις "αεί ίσχοντι τον ρουν" = εκείνο που εμποδίζει συνεχώς τη ροή).

"Καλόν" : (Κατά τον Σωκράτη αυτή η λέξη είναι η επωνυμία της διάνοιας που έδωσε και δίνει ονόματα τα πράγματα, η διάνοια είτε θεϊκή είτε ανθρώπινη. Αυτό που καλεί (το καλούν) έργα ωραία.

"Συμφέρον" : (Αυτό που δηλώνει "άμα φοράν" = ταυτόχρονη κίνηση) της ψυχής με τα όντα. Όσα προέρχονται από αυτό ονομάζονται "συμφέροντα").

"Βλαβερόν" : (Αυτό που "βλάπτει τον ρουν" = καταστρέφει τη ροή, την κίνηση των πραγμάτων και επομένως του σύμπαντος).

"Ημέρα" : (Οι παλιότεροι έλεγαν την ημέρα = ιμέρα, ή εμέρα, γιατί, επειδή ερχόταν μετά το σκοτάδι, οι άνθρωποι την ποθούσαν. Επομένως η λέξη προέρχεται από το ίμερος = πόθος, λαχτάρα για το φως του ήλιου).

"Ίμερος" : (Από τις λέξεις "ιέμενος ρει και εφιέμενος" = όταν ρίχνεται ορμητικά και επιθυμεί κάποιος κάτι).

"Πόθος" : (Δηλώνει επιθυμία και έφεση κάποιου πράγματος που είναι μακριά, είναι απόν. Από τις λέξεις "άλλοθι που όντος και απόντος").

"Έρως" : (Αυτό που "εισρεί έξωθεν" = από έξω ρέει μέσα στην ψυχή. Έσρος = έρως).

"Ζυγός" : (Η λέξη έτσι δεν σημαίνει τίποτα. Προέρχεται όμως από το "δυογός" = δέσιμο "τοιν δυοίν" (των δύο) "ες την αγωγήν" (για το τράβηγμα). Αποτέλεσμα αυτών είναι η λέξη "ζυγός" (= δυο δεμένοι μαζί σύρουν).

"Αλήθεια" : (Από τις λέξεις "θεία άλη" = θεϊκή περιπλάνηση).

"Ψεύδος" : (Αυτό που μοιάζει να καθεύδει, να κοιμάται, που δεν ακολουθεί την ροή, την θεϊκή περιπλάνηση, την "αλήθεια").

Συγγραφέας Βασίλης Χλέτσος

ΕΙΔΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΚΑΙ ΚΥΡΩΣΕΩΝ ΠΟΥ ΙΣΧΥΑΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Αρχαία Ελλάδα

Η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο πέρασε από διάφορα επίπεδα και είναι πρόσφατοι οι αγώνες που έδωσε το γυναικείο φύλο για την εξίσωσή του με τους άνδρες. Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν θα μελετήσουμε τη ζωή και το ρόλο της γυναίκας στην Αρχαία Ελλάδα. Στην κλασική Αθήνα λοιπόν, οι πολίτες χωρίζονταν σε διάφορες κοινωνικές τάξεις μέσα από τις οποίες καθορίζονταν και η θέση της γυναίκας στην αθηναϊκή κοινωνία. Είναι άλλωστε γνωστό, ότι ο πληθυσμός της Αττικής δεν αποτελούνταν εξολοκλήρου από Αθηναίους πολίτες αλλά και από δούλους (αιχμάλωτοι πολέμου) και από μετοίκους (κάτοικοι άλλων πόλεων που δεν ήταν Αθηναίοι πολίτες). Έτσι κατ' επέκταση και ο γυναικείος πληθυσμός ήταν ανομοιογενής και δεν αποτελούνταν αποκλειστικά από Αθηναίες αλλά υπήρχαν και δούλες και γυναίκες μετοίκων. Η Αθηναία, δηλαδή η γυναίκα που ήταν σύζυγος ή κόρη Αθηναίου πολίτη, ήταν αρκετά δύσκολο να αποκτήσει την ανεξαρτησία της και παρέμενε πάντοτε υπό την κηδεμονία του πατέρα της . Ακόμα και μετά το γάμο, που πρέπει να επισημανθεί ότι δεν ήταν επιλογή της νέας γυναίκας, αλλά ένα είδος διακανονισμού, δηλαδή μια προφορική υπόσχεση ανάμεσα στο νόμιμο κηδεμόνα και το μελλοντικό της σύζυγο, η κηδεμονία της μετατοπιζόταν στο σύζυγο της και αν αυτός αργότερα πέθαινε , κηδεμόνας της καθοριζόταν ο γιος της ή ο πιο κοντινός της συγγενής (π.χ. αδερφός). Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι η Αθηναία ήταν συνεχώς κάτω από την εποπτεία κάποιου άνδρα ο οποίος μεταξύ άλλων διαχειριζόταν και την περιουσία της. Όσο καιρό ήταν ανύπανδρη, το ρόλο αυτό τον είχε ο πατέρας της και αργότερα μετά τον γάμο, η εκμετάλλευση της περιουσίας της περνούσε στον άνδρα της. Η συνεισφορά της Αθηναίας γυναίκας στην οικογενειακή περιουσία γινόταν είτε με οικιακά σκεύη, χρυσά κοσμήματα, αρώματα είτε με ακίνητη περιουσία, όπως κτήματα που απλά παραχωρούνταν στο γαμπρό να τα εκμεταλλεύεται, αλλά χωρίς να του ανήκουν. Συγκεκριμένα, αν ο σύζυγος χωρίσει τη γυναίκα του, αυτή μπορεί να κρατήσει την περιουσία που έφερε μαζί της πριν από το γάμο, τη μισή αγροτική παραγωγή (αν υπάρχει) και τα μισά από ό,τι έχει υφάνει η ίδια μέσα στο σπίτι. Επιπλέον δικαιούταν να πάρει και κάποια χρήματα από το σύζυγο της. Σε περίπτωση θανάτου του συζύγου η προίκα της θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για ένα δεύτερο γάμο, ενώ, αν είχε παιδιά, θα μπορούσε να μένει στο σπίτι του άνδρα της και η προίκα της παραχωρούνταν στα παιδιά της . Η Αθηναία λοιπόν δεν είχε την δυνατότητα να ενεργήσει ως ενήλικη και να πάρει αποφάσεις για τον τρόπο ζωής της, αφού όπως όριζε ο νόμος είχε σε όλη τη διάρκεια της ζωής ένα κηδεμόνα. Στη μόνη περίπτωση που μπορούσε να επέμβει ήταν στην ακύρωση του γάμου της. Αν και είχε τη δυνατότητα να παρουσιάσει μόνη της την αίτηση διαζυγίου της (αφού και ο νόμος το επέτρεπε) στον ανώτερο άρχοντα, τις περισσότερες φορές ενεργούσε για αυτήν κάποιος από τους συγγενείς της. Αυτή η δυνατότητα, ήταν η μόνη μορφή ανεξαρτησίας που κατείχε η Αθηναία, μιας και δεν μπορούσε να έχει καμιά άλλη συμμετοχή σε πολιτικές δραστηριότητες. Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, ο ρόλος της ως νόμιμη σύζυγος Αθηναίου πολίτη περιοριζόταν στη γέννηση και σωστή ανατροφή των παιδιών για την συνέχιση της οικογένειας και στη διαχείριση (αλλά όχι οικονομική) του οίκου της. Είχε την επίβλεψη των υπηρετριών, κατεύθυνε όλες τις δραστηριότητες μέσα στο σπίτι, αναλάμβανε να εκπαιδεύσει τις δούλες που δεν γνώριζαν να υφαίνουν και είχε την εποπτεία της τροφού που θα μεγάλωνε τα παιδιά της. Η Αθηναία λοιπόν μιας επιφανούς οικογένειας, έμενε συνέχεια στο σπίτι με τις υπηρέτριες, δεν μπορούσε να έχει τίποτα στην πλήρη ιδιοκτησία της και ο μόνος λόγος για τον οποίο έβγαινε από το σπίτι ήταν για να εκτελέσει τα θρησκευτικά της καθήκοντα προς τους θεούς. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε το σημαντικό ρόλο που έπαιζαν οι γυναίκες στην κηδεία και στην ταφή ενός συγγενικού προσώπου. Αυτές αναλάμβαναν όλες τις ιεροτελεστίες, απέδιδαν τιμές, μοιρολογούσαν και ντύνονταν με μαύρα ρούχα. Εκτός όμως από την Αθηναία νόμιμη σύζυγο ενός πολίτη υπήρχαν και οι ‘‘παλλακίδες’’ που ήταν φτωχές ελεύθερες Αθηναίες ή δούλες που συνδέονταν ερωτικά με το σύζυγο της Αθηναίας αλλά δεν είχαν καμιά νομική κατοχύρωση από την πλευρά του. Τις περισσότερες φορές η Αθηναία ήταν υποχρεωμένη να ανέχεται την παρουσία της παλλακίδας ακόμα και μέσα στο σπίτι της. Αυτό όμως δεν αποτελούσε μοιχεία για τον Αθηναίο πολίτη, αφού η μόνη μορφή μοιχείας που ήταν κατακριτέα ήταν η σύναψη ερωτικής σχέση με τη σύζυγο ενός άλλου Αθηναίου πολίτη. Αντίθετα, αν η σύζυγος απατούσε το σύζυγο της, τότε τιμωρούνταν αυστηρά. Η τιμωρία που της επέβαλε το κοινωνικό σύνολο επικεντρωνόνταν στην απώλεια του μοναδικού δικαιώματος, της συμμετοχής της σε θρησκευτικές τελετές, που ήταν και η μόνη πολιτική δραστηριότητα. Επιπλέον πολλές φορές ο σύζυγος της την τιμωρούσε διώχνοντας την από το σπίτι. Εκτός από τις Αθηναίες και τις παλλακίδες στην κλασική Αθήνα, υπήρχαν και πολυάριθμες δούλες (κυρίως αιχμάλωτες πολέμου) που είχαν μόνο οικιακές δραστηριότητες και χρησιμοποιούνταν ως υπηρέτριες ή ως εργάτριες, παράγοντας κάποια προϊόντα που θα μπορούσαν να πουληθούν στην αγορά. Δεν μπορούσαν να παντρευτούν χωρίς την άδεια του αφέντη τους, που τις είχε αγοράσει και στον οποίο ανήκαν εξολοκλήρου. Αυτός είχε τη δυνατότητα να τις πάρει για ένα βράδυ στο κρεβάτι του ή να τις παραχωρήσει στους φίλους του μιας και δεν είχαν καμιά μορφή ελευθερίας, αφού νοικιάζονταν, πουλιόνταν, αγοράζονταν σύμφωνα με τις καταστάσεις. Αλλά μπορούσαν όμως να ελευθερωθούν μόνο με την εύνοια του ιδιοκτήτη τους. Ακομα υπήρχαν και γυναίκες μέτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, χωρίς δική τους οικογένεια. Για να επιβιώσουν έπρεπε να αποκτήσουν χρήματα και ο μόνος τρόπος ήταν να χρησιμοποιήσουν το μόνο πράγμα που διέθεταν, το σώμα τους. Μερικές από αυτές αγοράστηκαν για δούλες και άλλες τις χρησιμοποιούσαν για την απόκτηση ηδονής. Ορισμένες από αυτές απέκτησαν αρκετά χρήματα και αυτό τους έδωσε το προνόμιο να συμμετέχουν στα συμπόσια κρατώντας συντροφιά στους ισχυρούς άνδρες της εποχής και αυτές ουσιαστικά ήταν οι μόνες ελεύθερες γυναίκες της κλασικής Αθήνας. Οι γυναίκες αυτές, οι εταίρες όπως ονομάζονταν, ζούσαν εξολοκλήρου από τη γενναιοδωρία των εραστών τους και είχαν την δυνατότητα να διαχειρίζονται μόνες τους τα εισοδήματά τους, κινητά ή ακίνητα. Ήταν ελεύθερες να δεχτούν όποιον ήθελαν στο σπίτι τους, του οποίου είχαν και την πλήρη κατοχή, έβγαιναν έξω ελεύθερα και μπορούσαν να παρευρίσκονται σε μέρη προορισμένα μόνο για άνδρες. Η απόκτηση χρημάτων έδωσε δύναμη, ανεξαρτησία και ελευθερία στην εταίρα που μπορούσε να μιλήσει στους άνδρες χωρίς δισταγμούς. Την ανεξαρτησία αυτή της εταίρας είναι σίγουρο ότι δεν μπορούσε να την έχει καμία από τις άλλες κατηγορίες γυναικών (Αθηναία, παλλακίδα, δούλα) αφού όλες τους ήταν υπό κηδεμονία ακόμα και στα γεράματά τους. Είναι βέβαιο όμως ότι η εταίρα δεν είχε κοινωνική αποδοχή, όπως η νόμιμη σύζυγος, και η οικονομική συντήρηση του οίκου της εξαρτιόταν από τις ''δωρεές'' των φίλων της που τις περισσότερες φορές όμως δεν ήταν ευκαταφρόνητες. Ένα πράγμα όμως είναι σίγουρο, πως παρόλα τα προνόμια ή τις υποχρεώσεις που είχε κάθε μια από τις κατηγορίες των γυναικών, καμιά τους δεν μπορούσε να αποκτήσει την πολυπόθητη συμμετοχή στις πολιτικές δραστηριότητες, δικαίωμα αποκλειστικά των ανδρών της εποχής και κατάκτηση της σημερινής γυναίκας. Η ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Η γυναίκα του Βυζαντίου έσερνε μια βαριά κληρονομιά. Κουβαλούσε μέσα της τη γυναίκα της αρχαιότητας, που είχε ως μοναδικό προορισμό της την τεκνογονία για την εξασφάλιση της διαδοχής στην πατρική κυριαρχία. Τότε η γυναίκα ζούσε κάτω από την εξουσία του άντρα, χωρίς κανένα ατομικό η κοινωνικό δικαίωμα. Κι ήρθε η χριστιανική θρησκεία η οποία επιβαλλόταν εύκολα στα υπεξούσια άτομα, όπως ήταν οι γυναίκες έθετε ως πρώτο δίδαγμα την ισότητα, για να καταλήξει με τα κηρύγματα των αγίων πατέρων και των επιφανών ανδρών στην πλήρη αλλοτρίωση της γυναίκας.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ:
Την πάντρευαν σε νεαρή ηλικία των 12 και 13 ετών. Αγράμματη, θρησκόληπτη, δεισιδαίμων, με πλήρη άγνοια της ζωής, του γύρω κόσμου και του είναι της ακόμα.
Ωστόσο η ζωή της βυζαντινής γυναίκας είχε μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις πλούσιες και τις φτωχές. Η πλούσια γυναίκα έκανε έντονη κοσμική ζωή και ντυνόταν πολυτελώς. Μια φτωχή γυναίκα, χήρα, δούλευε έξω από το σπίτι , έκανε τη δούλα και την παραδουλεύτρα στα πλουσιόσπιτα, στα καπηλειά και στα πανδοχεία. Η εκκλησιά επέβαλλε σ’αυτές τις γυναίκες να ακολουθήσουν τον ασκητικό βίο και να γίνουν μοναχές. Σε μια κοινωνία θρησκόληπτη, δεισιδαιμονική και μυστικοπαθή όπως ήταν η βυζαντινή, ήταν εύκολη και συχνή η καταφυγή στο μοναστήρι.


ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (1821-1828)

Στην επανάσταση του 1821 οι Ελληνίδες πήραν μέρος ως αγωνίστριες και Καπετάνισσες.(π.χ.Μπουμπουλίνα) Η κάθε γυναίκα κουβαλούσε στους πολεμιστές τρόφιμα, νερό, ρούχα και πολεμοφόδια. Οι καπετάνισσες από την πλευρά τους παραχωρούσαν ή μίσθωναν καράβια και τα έθεταν στην υπηρεσία του αγωνιζόμενου λαού.

ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΚΡΑΤΟΣ (1830-1936)

Με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους η γυναίκα βρέθηκε πιο ώριμη, αλλά διόλου ισότιμη με τον άνδρα. Η συμμετοχή της στον απελευθερωτικό αγώνα δεν εκτιμήθηκε δεόντως. Μα ούτε και η ιδία τη συνειδητοποίησε. Ποτέ δεν ήταν αυτεξούσια. Στο μεταξύ έκαναν και την εμφάνιση τους οι πρώτοι προοδευτικοί άνθρωποι που για λόγους ουμανιστικούς ή ορθολογιστικούς προπαγάνδισαν τη μόρφωση των γυναικών και την ισότητα των δύο φύλων. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα έχουμε και την παρουσία των γυναικών στα γράμματα. Εκδίδονται βιβλία, μεταφράσεις, σχολικά βιβλία, θεατρικά έργα, δημοσιεύονται σε περιοδικά ποιήματα, άρθρα, διηγήματα.
Το 1920 ιδρύθηκε ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Οι πρώτες φεμινίστριες μαχητικές αγωνίζονταν και κατακτούσαν ένα-ένα τα μετερίζια που ήσαν ως πριν από λίγο απόρθητα για τις γυναίκες.

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Τα σύνθετα προβλήματα που εγείρει η διευκρίνιση της έννοιας της εργασίας, της απασχόλησης, της δραστηριότητας, της αεργίας και της ανεργίας περιπλέκονται ακόμα περισσότερο στην περίπτωση του γυναικείου πληθυσμού. Οι τρόποι καταμερισμού της οικιακής εργασίας διαφοροποιούνται ταξικά, κοινωνικά, δημογραφικά και γεωγραφικά.
Η αστή νοικοκυρά είναι συχνά άεργη και περιτριγυρισμένη από οικιακές συσκευές και υπηρέτες. Στο αντίθετο άκρο, η εργάτρια υφίσταται ένα δεύτερο οκτάωρο οικιακής εργασίας μετά το εργοστάσιο, τις ώρες της καθ’ όλα σεβαστής ανάπαυσης των ανδρών.
Η οικιακή εργασία των γυναικών υποκαθιστά το κράτος προνοίας για μια πολύ μακριά ιστορική περίοδο, παρ' όλο που όλες οι άλλες διαστάσεις της γυναικείας ενασχόλησης μεταβάλλονται καθώς αναπτύσσεται ο καπιταλισμός. Για μεγάλο αριθμό του γυναικείου πληθυσμού η πρόσθετη αμειβόμενη εργασία εκτός σπιτιού είναι ανέφικτη. Όσο για την γυναίκα στις ελληνικές πόλεις, σε γενικές γραμμές φαίνεται πως μετατράπηκε από άεργη το 19ο αιώνα σε εργαζόμενη. Οι σημερινές εργαζόμενες στις ελληνικές πόλεις είναι έντονα διαστρωματωμένες κοινωνικά και διαχωρίζονται από ένα χάσμα πολύ βαθύτερο απ’ αυτό που διαχωρίζει τις διάφορες ομάδες των αντρών απασχολούμενων.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ(1830-1940)

Οι γυναίκες απομονώνονται στα σπίτια τους, σε μια κοινωνία όπου κυρίαρχη αξία αποτελεί η ζωή τους στους υπαίθριους χώρους της πόλης. Από πολιτιστική και συμβολική άποψη γίνονται, ακόμα, μέτρο του «καθωσπρεπισμού» μιας οικογένειας ανάλογα με τη νεότητα, την ομορφιά τους, το στολισμό και την αμφίεση τους. Οι υπηρέτριες έχουν μεγάλη ζήτηση στα σπίτια των αστών. Στις λαϊκές οικογένειες η γυναικεία απασχόληση αυξάνεται.
Στα τέλη του 19ου αιώνα εμφανίζονται σιγά-σιγά οι πρώτες δασκάλες, μεταφράστριες, ποιήτριες, συγγραφείς. Η παρουσία τους γίνεται αισθητή ιδίως μετά το 1887.
Το 1922, η μικρασιατική καταστροφή και η είσοδος 1,5 εκατομμυρίου προσφύγων στην Ελλάδα προκαλεί τεράστιες και μακροχρόνιες αλλαγές στην κοινωνία των ελληνικών πόλεων. Ανάμεσα στους πρόσφυγες κυριαρχούσε το γυναικείο στοιχείο. Η γυναικεία απομόνωση έσπασε σε όλα τα επίπεδα, από τις οικιστικές συνθήκες μέχρι την παραγωγή. Η μαζική είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας άρχισε σε μια περίοδο στυγνής εκμετάλλευσης του εργατικού δυναμικού, και ιδιαίτερα των γυναικών και των κοριτσιών. Η εκμετάλλευση αυτή επιδεινωνόταν από το γεγονός ότι οι γυναίκες δεν γίνονταν δεκτές στα εργατικά συνδικάτα και δεν είχαν τη δυνατότητα αυτόνομων συλλογικών κινητοποιήσεων.
ΤΑΞΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες η αθρόα μετανάστευση από την ύπαιθρο έφερνε περισσότερες γυναίκες παρά άντρες στις ελληνικές πόλεις και ιδιαίτερα στην Αθήνα και τον Πειραιά. Πριν από τη δεκαετία του 1980 οι εργαζόμενες γυναίκες παρουσίαζαν κάποια ταξική ομοιογένεια. Σήμερα όμως ο γυναικείος πληθυσμός δεν αποτελεί πια ένα συνεχές στο κατώτατο τμήμα της κοινωνικής ιεραρχίας ή του περιθωρίου, αλλά είναι ακόμα πιο ομοιογενής και οξύτερα πολωμένος απ’ ότι ο ανδρικός. Στην πρωτεύουσα ο ενεργός πληθυσμός αποτελείται όλο και περισσότερο από μορφωμένες γυναίκες, ιδιαίτερα όσο οι νεότερες γενιές γυναικών καταλαμβάνουν ανώτερα επαγγέλματα και μισθωτές θέσεις του δημοσίου.
Για ένα μεγάλο λοιπόν τμήμα του νέου γυναικείου εργατικού δυναμικού η κοινωνική κινητικότητα είναι ταχύτερη από την αντρική. Αυτό αποτελεί επιλογή οικογενειακή κι όχι στενά γυναικεία , αν και δεν παύει να αποτελεί γυναικείο επίτευγμα.
Στα μεταπολεμικά χρόνια έχουμε τις περισσότερες ενδείξεις για το μέγεθος της γυναικείας απασχόλησης που δεν καταγράφεται και για το μέγεθος της άτυπης οικονομίας και δημιουργείται έτσι στην Ελλάδα ένα τρίτης τάξης δυναμικό, το οποίο αποτελείται από εποχιακές εργάτριες που όμως δεν δικαιούνται υπερωρίες, επιδόματα, διακοπές, κανονισμούς ασφαλείας. Οι επιπτώσεις των συνθηκών εργασίας στην υγεία θεωρούνται ιδιωτικό πρόβλημα των εργατριών. Οι γυναίκες απομακρύνονται έτσι και πάλι από τους χώρους που αναπτύσσεται η συλλογικότητα κι απομονώνονται κοινωνικά.

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΟ ΤΟΥ «ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ»

Η «νοικοκυρά» στην Ελλάδα επιτελεί εργασία απαιτητικότατη, ένα είδος λειτουργήματος, υποκαθιστώντας στην ουσία το κράτος πρόνοιας. Πέρα από ρόλους καθαρίστριας, μαγείρισσας, οικονόμου, οι γυναίκες οφείλουν να προσθέσουν τις δουλειές που τους επιβάλλει ο ρόλος της μη αμειβόμενης παιδαγωγού, νοσοκόμας, δασκάλας και διάφορων άλλων αξιολογότατων επαγγελμάτων, που σε άλλες χώρες αμείβονται. Οι εργαζόμενες γυναίκες επωμιζόμενες τόσες ευθύνες, κλείνονται αναγκαστικά σε κατακερματισμένους ιδιωτικούς χώρους, απομονώνονται και ζουν αλλοτριωμένα και βιαστικά.
Οι εργασίες της «νοικοκυράς» στην Ελλάδα έχουν μια ιδιομορφία: δεν την δεσμεύουν μόνο πρακτικά, αλλά και συναισθηματικά, ηθικά, σε τελευταία ανάλυση είναι εργασίες που αφορούν ανθρώπους κι όχι μόνο αντικείμενα. Η Ελληνίδα γυναίκα δεσμεύεται ν’ αγαπά και όχι απλώς να υπηρετεί.
Στην μεταμοντέρνα καπιταλιστική κοινωνία της αποδιάρθρωσης και του κατακερματισμού θα βρούμε την κατευθυνόμενη επιστροφή των γυναικών στα σπίτια τους σε περιόδους οικονομικής κρίσης.

ΕΙΔΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΚΑΙ ΚΥΡΩΣΕΩΝ ΠΟΥ ΙΣΧΥΟΥΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΗΜΕΡΑ

Στο κατώφλι του 2007, στην εποχή της διαστημικής τεχνολογίας και της δορυφορικής τηλεόρασης και τηλεπικοινωνίας, πέτυχε η σημερινή γυναίκα αυτό που τόσον καιρό ποθούσε; Την εξίσωση της με τον άντρα, την αναγνώριση της σοβαρής εργασίας που αυτή συνήθως επιτελεί στο σπίτι; Τις ίσες ευκαιρίες στο χώρο της δουλειάς; Φαίνεται ότι έχουν γίνει πολλά βήματα μέχρι τώρα και έχουν ανοιχτεί νέοι δρόμοι. Η βιομηχανική επανάσταση και το φεμινιστικό κίνημα συνέβαλαν στο να "βγει" από την οικογένεια η μητέρα και να περάσει στον παραγωγικό χώρο. Η έξοδος της γυναίκας στο χώρο της εργασίας και μάλιστα με ισότιμες απαιτήσεις, τη φόρτωσαν με νέες υποχρεώσεις και της πρόσθεσαν καινούριο φορτίο και άγχος. Η οικονομική αυτοτέλεια και η επαγγελματική καταξίωση της έδωσαν όλα όσα θα περίμενε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να καταρριφθεί ο παραδοσιακός ρόλος του πατέρα και ο ίδιος να συμμετάσχει ενεργά στην ανατροφή των παιδιών. Αναμφισβήτητα όμως η οικογένεια στερήθηκε τη δημιουργική παρουσία της γυναίκας στο σπίτι. Τα παιδιά έχασαν τις περισσότερο ζωτικές ώρες τη μητέρα τους, ο σύζυγος πολλές φορές συναντάει μια σύντροφο κουρασμένη αλλά και με απαιτήσεις (αφού θέλει και στο σπίτι να γίνεται καταμερισμός της εργασίας, όπως συμβαίνει και για τις εξωτερικές δουλειές). Αυτό το τελευταίο γίνεται συχνά αφορμή συγκρούσεων για το ποιος θα πρέπει να αναλάβει την εκτέλεση ορισμένων ενεργειών μέσα στο σπίτι και σε σχέση με τα παιδιά, που μπορεί έτσι να το εισπράττουν με αισθήματα παραμέλησης ή και περιφρόνησης. Ζούμε σε μια χαοτική κοινωνία που δίνει δυστυχώς πολύ λίγα εφόδια σε όσους θέλουν να ξεκινήσουν μια νέα οικογενειακή ζωή. Η γυναίκα διεκδικεί την αποδέσμευση από το διαρκές νοικοκυριό και το μαγείρεμα, εφ’ όσον εργάζεται πλέον καθημερινά και μάλιστα μπορεί να φέρνει και περισσότερα χρήματα... Τελικά ,ο ρόλος της γυναίκας στη σύγχρονη οικογένεια δεν μπορεί να είναι ξεκομμένος από τους γενικότερους οραματισμούς και στόχους της κοινωνίας μας. Τα πρότυπα αγωγής ανακυκλώνουν παλιές νοοτροπίες και συνήθειες, όταν δεν υπάρξει η κατάλληλη ανατροφή. Από την άλλη ο ρυθμός της ζωής με τις αυξανόμενες απαιτήσεις αλλά και δυσκολίες επιβαρύνει το κλίμα και κατ’ επέκταση διαλύει τους οικογενειακούς δεσμούς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Εγκυκλοπαίδεια:Βασική επιστήμη και ζωή
Internet
ΒΙΒΛΙΟ:Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ-Διαδρομές στο χώρο και στο χρόνο, επιμ. Ευτυχία Λεοντίδου-Sigrid R. Ammer, Εναλλακτικές Εκδόσεις/Γαία 1

Η Γένεση τής Ελληνικής γης

Πριν από εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια η Ελληνική γη ήταν σκεπασμένη από θάλασσα. Η γεωλογική μορφή της άλλαξε πολλές φορές μέχρι σήμερα και θα αλλάζει συνεχώς και στο μέλλον, ακολουθώντας τον νόμο της αδιάκοπης μεταβολής, "ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΡΕΙ" του Ηράκλειτου.Ο Βυθός της θάλασσας, που σκέπαζε ολόκληρη την ελληνική περιοχή, από το Ιόνιο Πέλαγος μέχρι την Μικρά Ασία, παρουσίαζε τότε μία παράξενη μορφολογική εικόνα. Αυτή ακριβώς η εικόνα, το ανάγλυφο του βυθού, υπήρξε η προϋπόθεση για την δημιουργία της σημερινής Ελληνικής χερσονήσου με τις υψηλές κεντρικές της οροσειρές. .
Στη θέση του ορεινού όγκου της Πίνδου υπήρχε μία βαθιά υποθαλάσσια τάφρος, η "αύλαξ της Πίνδου" . Δυτικότερα εκτεινόταν μία δεύτερη, η "Ιόνια αύλαξ". Ένα υψηλό τοίχωμα , το ""ύψωμα του Γαβρώνου"" χώριζε τις δύο τάφρους.Πριν από 140 εκατομμύρια χρόνια , στις αρχές τις Κρητιδικής περιόδου, μία γιγάντια ανοδική ορογενετική κίνηση ανύψωσε πάνω από τα κύματα την λεγόμενη Πελαγονική οροσειρά., μία στενή ζώνη ξηράς που περιλαμβάνει την βορειότερη Μακεδονία (Πελαγονία), τον Όλυμπο, την Ανατολική Θεσσαλία και την Βόρειο Εύβοια. Προέκταση της οροσειράς αυτής θεωρείται η λεγόμενη "Αττικοκυκλαδική μάζα": η Αττική, η νότιος Εύβοια και τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων. Πριν από 35 εκατομμύρια χρόνια , όταν η τάφρος της Πίνδου είχε γεμίσει από ιζήματα, σημειώνονται νέες κοσμογονικές αναστατώσεις στα έγκατα της Ελληνικής γης. Ύστερα από μία πανίσχυρη ανοδική ώθηση πτυχώθηκαν τα υλικά της τάφρου και ανυψώθηκαν σχηματίζοντας την επιβλητική οροσειρά της Πίνδου.Είναι η ίδια εποχή που δημιουργούνται οι υψηλότεροι ορεινοί όγκοι της γης , οι Άλπεις , τα Πυρηναία , τα Ιμαλάια και οι Αλπικές πτυχώσεις.Εκατομμύρια χρόνια περνούν. Ύστερα από την τάφρο της Πίνδου γεμίζει και η "Ιόνιος Αύλαξ" από τα προϊόντα της γεωλογικής αναταραχής και των αποσαθρώσεων των οροσειρών του Γαβρόβου.Στην αρχή του Μειόκαινου μία άλλη τεκτονική αναστάτωση πτυχώνει και ανορθώνει τον βυθό, για να προβάλει πάνω από το νερό το μεγαλύτερο τμήμα της δυτικής Ελλάδος. Έτσι αναδύθηκε από τα βάθη της θάλασσας η Αιγαιΐς σαν ενιαία και αδιαίρετη μάζα ξηράς που ακάλυπτε περίπου τον σημερινό Ελληνικό χώρο, από το Ιόνιο ως την Μικρά Ασία και τα νότια της Κρήτης.Ο Καταποντισμός τής ΑιγιαλίδοςΟι γεωλογικές ανακατατάξεις δεν σταμάτησαν με τον σχηματισμό της Αιγηίδος. Θα ακολουθήσει μία νέα περίοδος μεταμορφώσεων στην γεωλογική ιστορία του ελληνικού χώρου, μία πολυσήμαντη φάση που κράτησε και αυτή μερικά εκατομμύρια χρόνια.Σ' αυτή την περίοδο αρχίζει ο κατακερματισμός του χερσαίου όγκου της Αιγηίδος, η προέλαση της Μεσογείου προς τα ενδότερα της χώρας και ο καταποντισμός μεγάλων τμημάτων της.Η Αιγηίς δεν αποτελούσε φυσικά, μία μονότονη μάζα ξηράς. Υπήρχαν, πριν από 18 περίπου εκατομμύρια χρόνια κατά το μέσο Μειόκαινο, υψηλές οροσειρές, αλλά και βυθίσματα και εσωτερικές λίμνες.Μία μεγάλη λίμνη σκέπαζε τον χώρο της κεντρικής Θεσσαλίας (Θεσσαλία = θέσις άλατος), τις βόρειες Σποράδες και την βορειοανατολική Εύβοια. Άλλες λίμνες υπήρχαν ανατολικά της Σκύρου και νοτιότερα μεταξύ Άνδρου και Χίου.Η θάλασσα προχωρούσε αργά αλλά σταθερά προς το εσωτερικό. Εξ' αιτίας των τεκτονικών ρηγμάτων η Μεσόγειος είχε διεισδύσει στην περιοχή μεταξύ Κρήτης και Δωδεκανήσου. Το νότιο και ανατολικό τμήμα της Κρήτης βρισκόταν τότε κάτω από τα νερά. Θάλασσα ήταν η Κέρκυρα και οι δυτικές ακτές της Ηπείρου μαζί με την Λευκάδα και το δυτικό τμήμα της Κεφαλληνίας και της Ζακύνθου.Περνούν έξι ακόμα εκατομμύρια χρόνια και η διείσδυση της Μεσογείου στην ενδοχώρα της Αιγηίδος συνεχίζεται. Στις αρχές του Πλειόκαινου, πριν από 12 περίπου εκατομμύρια χρόνια, χωρίζονται τα νησιά του Ιονίου από την στεριά και εξέχουν σαν βραχοκορφές επάνω σε μία θάλασσα που σκεπάζει το δυτικό τμήμα της Ήλιδος, την δυτική Αχαΐα ως την Πάτρα, την πεδιάδα της Αχαΐας και τον Λακωνικό κόλπο. Αργότερα διαμορφώνονται από την διάβρωση οι κοιλάδες του Ελλησπόντου και του Βοσπόρου. Δια μέσου αυτών των κοιλάδων τα νερά της Ποντιοκασπίας και της Προποντίδος θα περάσουν σε έναν μεγάλο κεντρικό ποταμό της Αιγηίδος (Αιγαίος ποταμός) που συγκέντρωνε τις ροές των παραποτάμων του, Αξιού, Στρυμόνος, Έβρου κλπ.Στο τέλος του Πλειόκαινου, πριν από δύο περίπου εκατομμύρια χρόνια, ένας κλάδος της Μεσογείου προωθείται από τα ανατολικά της Κρήτης προς την Προποντίδα. Ένας άλλος θαλάσσιος βραχίων εισορμά στον χώρο μεταξύ Κρήτης και Πελοποννήσου (στον χώρο περίπου του σημερινού Μυρτώου Πελάγους), φτάνει ως τα περίχωρα των Αθηνών και διαμέσου του νοτίου τμήματος της Αττικής και της Εύβοιας προελαύνει προς τις βόρειες Σποράδες και τον Θερμαϊκό.Αυτές οι μετακινήσεις των υδάτων της Μεσογείου ήταν η αρχή του σχηματισμού του Αιγαίου Πελάγους. Η Εποχή τών λιμνώνΚατά το Πλειόκαινο, πριν από 12 έως 2 εκατομμύρια χρόνια περίπου, δημιουργούνται στα βυθίσματα της Αιγηίδος μεγάλες λίμνες. Η μεγαλύτερη σχηματίζεται στο σημερινό Κρητικό Πέλαγος, βορειότερα της Κρήτης. Μικρότερες λίμνες αναφαίνονται στα βόρεια και στα ανατολικά των Σποράδων ή ανατολικά της Εύβοιας.Από τις λίμνες αυτές, όσες δεν είχαν στερεά προχώματα πλημμύριζαν από θαλάσσιο νερό, με αποτέλεσμα να γίνονται υφάλμυρες. Ήταν λίμνες ασταθείς όπως η Κορινθιακή, των Μεγάρων, του Αργολικού κόλπου και της Ήλιδος.Αντιθέτως οι εσωτερικές λίμνες και εκείνες που είχαν ανθεκτικά προχώματα προς την θάλασσα, θα διατηρήσουν τα γλυκά νερά επί μακρότατο χρονικό διάστημα. ""Ενδοχωρικές"" λίμνες αυτού του τύπου ήταν η κοιλάδα του Ευρώτα, οι πεδιάδες της Μεγαλοπόλεως, της Λοκρίδος και ολόκληρη η Θεσσαλία πριν από την διάνοιξη της χαράδρας των Τεμπών.Εν τω μεταξύ, οι γεωλογικές αναστατώσεις συνεχίζονται. Η Αιγηίς κατακερματίζεται, αλλού καταποντίζεται Πολλά τμήματα βυθίζονται και άλλα ανυψώνονται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Τα νερά της Μεσογείου εισχωρούν στην λίμνη του Κορινθιακού από το στενό Ρίου-Αντιρρίου και σχηματίζουν τον σημερινό κόλπο. Υψώνεται ο ισθμός της Κορίνθου, καταβυθίζεται η βόρεια πλευρά του Κορινθιακού και προβάλουν οι απότομες ακτές της Βοιωτίας και της Φωκίδος. Αναδύονται από την θάλασσα οι βόρειες περιοχές της Πελοποννήσου, καταποντίζονται οι ακτές της Αργολικής χερσονήσου και αποχωρίζεται η Αίγινα από την στεριά. Στο Ιόνιο υποχωρεί η θάλασσα, μεγαλώνουν τα νησιά και γίνονται στεριά οι περιοχές της Ήλιδος, της Μεσσηνίας και της Λακωνίας.Στο ανατολικό τμήμα της Αιγηίδος μία μεγάλη λίμνη σχηματίζεται μεταξύ Εύβοιας και Μικρά Ασίας. Μέσα σε αυτή την λίμνη ξεχωρίζουν η Σκύρος και η Λέσβος.Έτσι κατά το τέλος αυτής της εποχής (του Πλειόκαινου), έχει στις γενικές γραμμές της οριστικοποιηθεί η σημερινή ανάγλυφη όψη και η μορφολογία της Ελληνικής γης.Η τελική διαμόρφωση της ελληνικής γης ολοκληρώθηκε κατά το Πλειστόκαινο. Σ' αυτή την εποχή που κράτησε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια (από 2 εκατομμύρια π.Χ. μέχρι το 10.000 π.Χ.), σημειώνονται νέες γεωλογικές μεταμορφώσεις και γεωγραφικές διαφοροποιήσεις, μικρής σχετικά κλίμακας, με ανόδους και καθόδους της στάθμης των θαλασσών και έντονες κλιματολογικές διακυμάνσεις ψυχρών ή θερμών εποχών. Είναι η εποχή των παγετώνων.Κατά το πλειστόκαινο εξαφανίζονται εντελώς μερικές εσωτερικές λίμνες : της Μεγαλουπόλεως, του Ευρώτα, της Στερεάς Ελλάδος και της Θεσσαλίας. Αντιθέτως, ενοποιούνται οι λίμνες την περιοχή μεταξύ Κυκλάδων και βορείου Αιγαίου. Ωστόσο η νέα λίμνη δεν επικοινωνεί ακόμα με το Κρητικό Πέλαγος.Αλλεπάλληλες καταβυθίσεις σημειώνονται στο ανατολικό τμήμα της Αιγηίδος. Η θάλασσα εισχωρεί στην αρχή από το στενό μεταξύ Κυθήρων και Κρήτης και ύστερα από το ευρύτερο βύθισμα μεταξύ Κρήτης και Δωδεκανήσου και το ρήγμα μεταξύ Καφηρέως - Άνδρου. Προελαύνει προς τα Β.Α. και κατακλύζει τις κοιλάδες του Ελλησπόντου και του Βοσπόρου, ακόμα και την λεκάνη του Ευξείνου. Η βόρεια και η νότια λεκάνη του Αιγαίου έχουν σχηματιστεί. Ανάμεσα σ' αυτές τις δύο λεκάνες εκτεινόταν μία υποθαλάσσια οροσειρά. Οι κορυφές των βουνών της σχημάτισαν τα πολυάριθμα νησιά των Κυκλάδων.Με την σταθεροποίηση των μαζών της ξηράς ο ελληνικός χώρος έχει ουσιαστικά διαμορφωθεί. Ωστόσο η στάθμη της θάλασσας παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις που επηρεάζουν την ακτογραφία. Σε μία παγετώδη περίοδο μεγάλου ψύχους το Αιγαίο και το Ιόνιο έχασαν τεράστιους υδάτινους όγκους και η στάθμη της θάλασσας κατέβαινε από 100 έως 200 μέτρα.Οι συνέπειες αυτής της μεταβολής της στάθμης ήταν σημαντικές : σχεδόν όλες οι Κυκλάδες έβγαιναν σαν ενιαία μάζα ξηράς (Αιγαίο Βουνό) επάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η Κρήτη και η Πελοπόννησος επικοινωνούσαν ίσως με γέφυρα ξηράς δια μέσου Κυθήρων και των Αντικυθήρων.Οι βόρειες Σποράδες είχαν ενωθεί με την Θεσσαλία. Ο Θερμαϊκός μόλις υπήρχε και η Θάσος ήταν ενωμένη με την στεριά. Το ίδιο και η Χίος. Δεν υπήρχε ακόμα Παγασητικός, ούτε Ευβοϊκός ή Αμβρακικός. Η Κέρκυρα ήταν ενωμένη με την Ήπειρο και η Εύβοια με την Αττική.Καθώς κυλούν οι χιλιετίες, η μορφολογία της ξηράς ακολουθεί και αυτή την εξελικτική της πορεία. Η αποσάθρωση των ορεινών όγκων από τα νερά της βροχής και τον άνεμο, οι μεταβολές της θερμοκρασίας και της υγρασίας αλλάζουν το ανάγλυφο του τόπου. Χαμηλώνουν οι οροσειρές και τα υλικά των αποσαθρώσεων μεταφέρονται από τα ποτάμια και τους χείμαρρους στην θάλασσα ή σε κλειστές λεκάνες και πεδιάδες όπως της Θεσσαλίας και της Βοιωτίας.Με την διαδικασία αυτή σχηματίζονται τα εύφορα εδάφη που θα αποτελέσουν τις εστίες για την συγκέντρωση των πρώτων ανθρωπίνων ομάδων στον Ελληνικό χώρο. Με τον τρόπο αυτό σχηματίστηκαν ο πηλός, η άργιλος, η άμμος, τα κροκαλοπαγή πετρώματα, ο ψαμμίτης, η γνώριμη ερυθρογή (κοκκινόχωμα) και πολλά ιζηματογενή πετρώματα.Αλλά στην τελική διαμόρφωση του ελληνικού χώρου θα συμβάλουν επίσης οι σεισμοί και η δράση των ηφαιστείων. Η Ελλάς και η Ιταλία είναι οι μόνες Μεσογειακές χώρες που έχουν ηφαίστεια, κυρίως στις ακτές τους ή στα νησιά. Σ' αυτές τις περιοχές ο φλοιός της γης ήταν ευπαθής, εξ' αιτίας των ρηγμάτων που προκάλεσαν οι τεκτονικές αναστατώσεις, με αποτέλεσμα την ώθηση στην επιφάνια μάγματος από τα έγκατά της γης.Τα σπουδαιότερα Ελληνικά ηφαίστεια Αιγίνης, Μεθάνων, Πόρου, Μήλου, Κιμώλου, Πολυαίγου, Φολεγάνδρου, Θήρας, Νισύρου και Κω, σχηματίζουν ένα ηφαιστειακό τόξο που εκτείνεται στα νότια κράσπεδα μιας καταποντισμένης ξηράς. Τα βαθιά ρήγματα στο βόρειο Αιγαίο δημιούργησαν τα ηφαίστεια της Τρωάδος, της Μυτιλήνης, ίσως και της Χίου, που βρίσκονται στον ίδιο ηφαιστειακό άξονα.Τέλος τα ηφαίστεια του Οξυλίθου (Κύμης), της Λήμνου, της Ίμβρου, της Σαμοθράκης και των Φερρών της Θράκης σχηματίζουν ένα άλλο τόξο, παράλληλο προς το ηφαιστειακό τόξο του νοτίου Αιγαίου.Όλα αυτά τα ηφαίστεια υπήρξαν εργαστήρια κατασκευής πολυτίμων ορυκτών πρώτων υλών, που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος από την Προϊστορία.Το σπουδαιότερο από ιστορική άποψη ηφαίστειο της Ελλάδος και ίσως το πιο ενδιαφέρον ηφαιστειακό κέντρο του κόσμου είναι το ηφαίστειο της Θήρας (Σαντορίνης).Η σημερινή μορφή του νησιού είναι αποτέλεσμα γεωλογικών μεταβολών που άρχισαν πολύ πρώιμα. Ύστερα από τον κατακερματισμό της Αιγηίδος και τον καταποντισμό μεγάλων τμημάτων ξηράς, στην θέση της Θήρας απέμεινε μία βραχονησίδα που αντιστοιχούσε περίπου στην περιοχή του βουνού Προφήτης Ηλίας και του Πύργου.Η παλαιότερη ηφαιστειακή δράση σ' αυτή την νησίδα τοποθετείται στην περίοδο που αρχίζει πριν από 26 εκατομμύρια χρόνια περίπου και τελειώνει πριν από 13 εκατομμύρια χρόνια. Τα υλικά των εκρήξεων των ηφαιστειακών κέντρων της Θήρας, των Περιστεριών, του Σημαντηρίου, του Σκάρου και της Θηρασίας σχημάτισαν ένα νέο νησί, την Στρογγυλή. Μπορούμε να την φανταστούμε σαν ένα μεγαλόπρεπο ηφαιστειακό κώνο ύψους χιλίων μέτρων, με επιβλητικό κρατήρα στην κορυφή και μικρότερους στα πλευρά. Λάβα τιναζόταν κατά διαστήματα από τους κρατήρες και κυλούσε σαν πύρινο ποτάμι προς την θάλασσα.Πριν από 25 χιλιάδες χρόνια περίπου, προς το τέλος δηλαδή του Πλειστόκαινου, σημειώνεται η πρώτη μεγάλη έκρηξη που μπορούμε να ανιχνεύσουμε επιστημονικά από τα ηφαιστειακά υλικά που έχουν κατασταλάξει στον βυθό της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου. Ακολούθησαν και άλλες καταστρεπτικές εκρήξεις, ώσπου το 1500 π.Χ. περίπου το νησί ανατινάχθηκε σχεδόν ολόκληρο και η ηφαιστειακή τέφρα έφτασε ως την Κρήτη και την Σικελία.