ΚΟΙΝΟΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΒΑΣΙΚΩΝ ΟΡΩΝ

Α αίρεση=θρησκευτική ομάδα, που διαμαρτύρεται εναντίον μιας άλλης από την οποία συνήθως αποσπάταιαναρχισμός=άρνηση της ύπαρξης της οποιασδήποτε εξουσίας και του κράτουςανταλλακτική αξία=σχέση ποιοτική κατά την οποία η αξία χρήσης ενός εμπορεύματος ανταλλάσσεται με την αξία χρήσης ενός άλλου αντιπληθωρισμός=η μείωση της ποσότητας του χρήματος που κυκλοφορεί, η οποία μπορεί να επιτευχθεί π.χ. με την αύξηση του φόρου, με τον περιορισμό στα έξοδα του προ'υ'πολογισμού κ.α. αξία χρήσης=η δυνατότητα ενός πράγματος να ικανοποιεί κάποια ανθρώπινη ανάγκη απαρτχάιντ=ακραία φυλετική διάκριση απογραφή=συγκέντρωση πληροφοριών (συνήθως ανά δεκαετία) για τον πληθυσμό μιας χώραςαπομόνωση=η απομάκρυνση ενός προσώπου από μια ομάδα ή μιας ομάδος από κάποια άλλη αριστοκρατία=διακυβέρνηση, συνήθως κληρονομική, από την τάξη των εκλεκτών (ελίτ) αυτάρκεια=το να ικανοποιείται ο άνθρωπος μ' αυτά που έχει, χωρίς εξάρτηση από άλλους αρχηγός=πρόσωπο που αναγνωρίζεται ως υπερέχον από την κοινωνίααυτοματοποίηση=η αντικατάσταση του ανθρώπινου δυναμικού από μηχανές αφομοίωση=η ενσωμάτωση των μεταναστών στο κοινωνικό στοιχείο υποδοχής τους
Β βάση και εποικοδόμημα=το εποικοδόμημα (θεσμοί, κράτος, ιδεολογία) καθορίζεται από τη βάση (σχέση μεταξύ εργατών, μέσων παραγωγής και ιδιοκτήτη των μέσων παραγωγής) βέτο=άρνηση του αρχηγού ενός κράτους να επικυρώσει νόμο που ψηφίστηκε στη βουλήβιομηχανική επανάσταση=απότομες οικονομικές,τεχνικές,κοινωνικές, πνευματικές αλλαγές που οδήγησαν στην εμφάνιση της βιομηχανίας στην Αγγλία κατά τη χρονική περίοδο μεταξύ 1760 και 1860βιομηχανική σύγκρουση=σύγκρουση ανάμεσα σε ιδιοκτήτες ή στελέχη βιομηχανιών και εργαζομένων
Γ γένος=ομάδα συγγενών πατρικής γραμής που συνδέεται με το ίδιο όνομα και ζει συνήθως στην ίδια τοποθεσίαγεωπολιτική=θεωρία που ερμηνεύει τα κοινωνικά φαινόμενα βάσει γεωγραφικών αιτίων γκέτο=υποβαθμισμένη περιοχή, στην οποία δρα μια περιθωριοποιημένη λόγω χρώματος, θρησκεύματος ή εθνότητας, ομάδα ατόμων γραφειοκρατία=αυστηρή ιεραρχία υπαλληλικού προσωπικού που αναλαμβάνει προκαθαρισμένους ρόλους από μια κεντρική εξουσία
Δ δαιμονοληψία=η αντίληψη ότι ένα πνεύμα μπορεί να εισέλθει σ' ένα άτομο και να το καταστήσει υποχείριό του δημαγωγία=η εξαπάτηση του λαού με παραπλανητικά συνθήματα, υποσχέσεις κ.λ.π. δημογραφία=ασχολείται με τις ποικίλες αλλαγές που επέρχονται στον πληθυσμό μιας χώρας π.χ. λόγω γεννήσεων, θανάτων ή μεταναστεύσεωνδιαστρωμάτωση=η κατάταξη των ατόμων σε διάφορα κοινωνικά στρώματα με βάση τις ανισότητες στο εισόδημα, τον πλούτο, τη δύναμη, το γόητρο, την ηλικία, την εθνότητα ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό τους δίκαιο=η διαμόρφωση ενός συστήματος κανόνων το οποίο καθορίζεται από την κρατική εξουσία δικαιοσύνη=κοινωνικό αίτημα για ισότητα και αμεροληψία δόγμα Τρούμαν=το πρόγραμμα εξωτερικής πολιτικής του προέδρου των ΗΠΑ Τρούμαν (1947), για την αντιμετώπιση του κομουνισνμού δουλεία=μορφή ιδιοκτησίας που παρέχει σε κάποιον το δικαίωμα να εξουσιάζει δίκην πράγματος άλλα άτομα δώρο=ανταλλαγή αντικειμένων που αποσκοπεί στην ανάπτυξη ή ενίσχυση των κοινωνικών σχέσεων ή στην επίδειξη οικονομικής δύναμης
Ε έθιμο=επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά που βασίζεται σε καθιερωμένα πρότυπα, αντιλήψεις ή πεποιθήσεις εθισμός=η εξάρτηση από μια επιβλαβή ουσία (συνήθως ναρκωτική) εθνικισμός=ιδεολογία σύμφωνα με την οποία κάθε λαός ξεχωρίζει από τους άλλους βάσει ορισμένων κοινών χαρακτηριστικών, όπως είναι η γλώσσα, η θρησκεία ή η εθνική καταγωγή εθνικό εισόδημα=η αξία που δημιουργείται από την παραγωγική εργασία του πληθυσμού μιας χώρας σε περίοδο ενός έτους εθνικό προιόν=η χρηματική αξία αγαθών ή υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα σε διάστημα ενός έτουςεκθήλυνση=η αύξηση του γυναικείου πληθυσμού σ' ένα επάγγελμα (γυναικοκρατία) εκλογίκευση=η χρησιμοποίηση του ψεύδους για τη δικαιολόγηση μιας πράξηςεκπαίδευση=συστηματική διδασκαλία που αποσκοπεί στην πνευματική και ηθική ανάπτυξη των νέωνεκτεταμένη οικογένεια=η διαβίωση κάτω από την ίδια στέγη γονέων, παιδιών και άλλων πιο μακρυνών συγγενών ελίτ=ομάδα ατόμων που αναγνωρίζεται ως ανώτερη ενσωμάτωση=αποδοχή της συμμετοχής της εργατικής τάξης στην πολιτική και οικονομική δραστηριότητα αντί για την περιθωριοποίησή της, που αποτελεί απειλή για τη διασάλευση της τάξης εξαστισμός ή αστικοποίηση=η αύξηση του πληθυσμού που ζει στα αστικά κέντραεξέλιξη=διαδικασία αλλαγής μέσω της οποίας παράγεται κάτι νέοεξουσία=άσκηση δύναμης (εξαναγκασμού, βίας) , στην οποία τα άτομα υπακούουν, γιατί τη θεωρούν νόμιμη επανάσταση=αλλαγή στη διακυβέρνηση μιας κοινωνίας, η οποία αλλαγή γίνεται με βίαιο τρόπο επιδημιολογία=μελέτη για τη συχνότητα εμφάνισης ή κατανομής στον ανθρώπινο πληθυσμό των ασθενειών επιρροή=αιτία που επιδρά σε άτομα και ομάδες έτσι ώστε να παρεκκλίνουν από την κανονικότητα της συμπεριφοράς τουςευθύνη= το να αισθάνεται κάποιος υπόλογος για την άσκηση ενός αναληφθέντος υπ' αυτού έργουεσωτερίκευση=η αποδοχή εκ μέρους του ατόμου των κοινωνικών αξιών ή κανόνων ετεροδικία=απολαβή ιδιαιτέρων πλεονεκτημάτων ή δικαιωμάτων ορισμένων πολιτών που ζουν σε ξένα κράτη π.χ. διπλωμάτες
Θ θεσμός=πρακτική που έχει καθιερωθεί ή επιβληθεί από την κοινωνία και σχετίζεται με τη δομή της κοινωνίας π.χ. ο θεσμός της οικογένειας θετικισμός=αντίληψη ότι η επιστήμη πρέπει να ασχολείται μόνο μ' αυτά που συλλαμβάνονται με τις αισθήσεις ή υπόκεινται στην παρατήρηση θρησκεία=πεποιθήσεις ή τελετουργίες που σχετίζονται με το θείο ή το ιερό θρύλος=λαική διήγηση, στην οποία πρωταγωνιστούν άνθρωποι ή υπερφυσικές δυνάμεις
Ι ιδεολογία=σύνολο πεποιθήσεων, αντιλήψεων ή στάσεων, που δεν ανταποκρίνονται κατ' ανάγκην στο αληθές π.χ.οι ιδεολογίες του κομουνισμού και του φασισμούιδιοκτησία=δικαιώματα που έχει κάποιος επί εμψύχων ή αψύχων αντικειμένωνιδιωτικοποίηση=η τάση ενασχόλησης των ανθρώπων κατά το μείζον με την ιδιωτική ή οικογενειακή ζωή παρά με τη δημόσια π.χ. περιορισμός των σχέσεων της οικογένειας με τους γείτονες ή τους συγγενείς ιμπεριαλισμός=η στρατιωτική (συνήθως) επιβολή ενός κράτους στην επικράτεια κάποιου άλλου ιστορικός υλισμός=ο τρόπος παραγωγής των υλικών αγαθών καθορίζει τα κοινωνικά, πολιτικά ή πολιτιστικά φαινόμενα (βλέπε βάση και εποικοδόμημα)
Κ καπιταλισμός=μορφή οικονομικής οργάνωσης που βασίζεται στην ιδιοκτησία και στον έλεγχο των μέσων παραγωγής (κεφάλαιο) καρτέλ=συνεννόηση μεταξύ επιχειρήσεων για τη μείωση του ανταγωνισμού στη αγοράκάστα=μορφή κοινωνικής διαστρωμάτωσης, με σαφή διάκριση των ανωτέρω στρωμάτων που μετέχουν σε τελετουργίες εξαγνισμού και των κατωτέρων στρωμάτων που αποκλείονται απ' αυτές καταναγκασμός=οι απειλές ή η χρήση βίας που καθορίζουν τη δράση και τη συμπερριφορά των υποτελών ατόμων ή κοινωνιών κίνητρο=αυτό που παρακινεί το άτομο σε μιαν ενέργεια (π.χ. αμοιβή)κοινή γνώμη=η ανάλυση ή μέτρηση με στατιστικές μεθόδους της γνώμης των ανθρώπων πάνω σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος κοινωνία=οργανωμένο και αυτοτελές σύνολο ατόμων, το οποίο έχει τη δική του ταυτότητα και συνέχεια στο χρόνοκοινωνική αλληλεπίδραση=αμοιβαία επιρροή μεταξύ ατόμων ή ομάδων λόγω της επικοινωνίας τους κοινωνική ομάδα=συγκροτημένος, μικρός αριθμός ατόμων με κοινά υλικά, πνευματικά ή ηθικά συμφέροντακοινωνικοποίηση=διαδικασία συμμόρφωσης προς τους κοινωνικούς κανόνες (βλέπε εσωτερίκευση) κοινωνικός έλεγχος=διαδικασία αντιμετώπισης της κοινωνικής απόκλισης με την επιβολή κυρώσεων κοινωνικό στρώμα=κοινωνική ομάδα που δεν έχει όλα τα γνωρίσματα της τάξης π.χ. οι ειδικευμένοι εργάτες κοινωνιολογία=συστηματική μελέτη της συλλογικής δράσης των ατόμων και των κοινωνικών προβλημάτωνκολχόζ=συναιτεριστική επιχείρηση αγροτών κοσμοθεωρία=σύνολο αντιλήψεων ή πεποιθήσεων μιας κοινωνικής ομάδος για τον κόσμο κόστος=αυτό που θυσιάζεται για να αποκτηθεί κάτι άλλοκουλτούρα=τα πολιτιστικά στοιχεία μιας ανθρώπινης κοινωνίας, όπως η γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα κυβερνητική=σύνολο θεωριών και ερευνών για τον άνθρωπο, τους οργανισμούς και τις μηχανές
Λ λα'ι'κισμός=τάση των πολιτικών, οι οποίοι, για να κολακεύσουν το λαό, κάνουν λόγο για τις αρετές του και τις υψηλές του αξίες λούμπεν προλεταριάτο=οι ξεπεσμένοι σε μια κοινωνία π.χ. αλήτες, εγκληματίες κ.ά.
Μ μαζική κοινωνία=η σύγχρονη πολιτεία αποτελείται από άτομα που δεν ξεχωρίζουν μεταξύ τους, είναι δηλαδή άτομα παρόμοια και αδιαφοροποίητα, πρόσφορα σε οποιαδήποτε χειραγώγηση μακαρθισμός=πολιτική διώξεων και εκφοβισμού μακιαβελισμός=πολιτική που μεταχειρίζεται οποιοδήποτε μέσο για την επιτυχία ενός σκοπού μερκαντιλισμός=η οικονομική ευημερία εξασφαλίζεται με κυβερνητικές ρυθμίσεις ή παρεμβάσειςμεσαία τάξη=τάξη που αποτελείται από εργαζόμενους σε μη χειρωνακτικές εργασίες, της οποίας οι συνθήκες εργασίας ή οι αμοιβές είναι ευνο'ι'κότερες απ' αυτές της εργατικής τάξης και υποδεέστερες της ανώτερης τάξης μεσιανισμός=η πίστη για τον ερχομό κάποιου μεσία μετανάστευση=μετακίνηση εργατικού δυναμικού είτε στο εσωτερικό μιας χώρας είτε στο εξωτερικό, λόγω ανεργίας ή φτώχειας μητριαρχία=η άσκηση εξουσίας στην οικογένεια από τη μητέραμίμηση=αντιγραφή της συμπεριφοράς των άλλωνμόδα=παροδική συμπεριφορά, που εμφανίζεται σε άτομα ή ομάδες που επιζητούν την αναγνώριση της κοινωνικής τους θέσης δια μέσου της απομίμησης των επιλέκτων (ελίτ) μονοπώλιο=ο έλεγχος της αγοράς από ένα πωλητή που διαθέτει την αποκλειστικότητα εμπορίας ενός οικονομικού αγαθού
Ν νεποτισμός=η παροχή θέσεων ή ευνοιών από ένα αξιωματούχο στον στενό συγγενικό του κύκλο
Ο ορδή=νομαδική ομάδα που διεκδικεί αποκλειστικά δικαιώματα θήρας ή βοσκής σε ορισμένα εδάφηόχλος=συλλογική δράση ατόμων, η οποία κατευθύνεται από μια κοινή συγκινησιακή παρόρμηση
Π παιδεία= (βλέπε εκπαίδευση)παλλακεία=συμβίωση ενός άνδρα και μιας γυναίκας χωρίς νόμιμο γάμοπαραβατικότητα=η παράβαση των νομικών και κοινωνικών κανόνων παράδοση=πρακτικές, αντιλήψεις, πεποιθήσεις, θεσμοί ή δημιουργήματα που παραδίδονται από γενιά σε γενιά πατερναλισμός=τάση των ατόμων να υπακούουν ή να υποτάσσονται σ' ένα αρχηγό με αντάλλαγμα την προστασία του (παρομοιάζεται με τη σχέση που υφίσταται μεταξύ πατέρα και παιδιού) πατριά=ομάδα συγγενών πατρικής ή μητρικής γραμμήςπατρωνεία=το δικαίωμα που διαθέτει ένα άτομο ή πολιτικό κόμμα να κάνει ρουσφέτιαπλήθος=σύνολο ατόμων χωρίς ηγεσία ή συγκεκριμένο στόχο π.χ. το θεατρικό κοινόπληθωρισμός=αύξηση των τιμών με αντίστοιχη μείωση της αγοραστικής δύναμης προκατάληψη=στάση εχθρότητας προς κάποια κοινωνική ομάδα (συνήθως φυλετική) προλεταριάτο=η εργατική τάξη προπαγάνδα=προσπάθεια ελέγχου της γνώμης και της συμπεριφοράς του ανθρώπουπυρηνική οικογένεια=κοινωνική ομάδα αποτελούμενη από τους γονείς και τα παιδιά (αντιδιαστέλλεται προς την εκτεταμένη)
Ρ ρατσισμός=η πεποίθηση ότι υπάρχουν ανώτερες και κατώτερες φυλές ρόλος=η ανάληψη από κάποια άτομα μιας κοινωνικής θέσης που καθορίζει και τη συμπεριφορά τους π.χ. ο ρόλος του συζύγου σταδιοδρομία=οι διαδοχικές εργασίες που αναλαμβάνει ένα άτομο στη ζωή του
Σ συγγένεια εξ αγχιστείας=σχέσεις μεταξύ ατόμων που προέρχονται από σύναψη γάμουσυνήθεια=ενέργεια ατόμου που επαναλαμβάνεται τακτικάστάση=σταθερή πεποίθηση για πρόσωπα και πράγματα π.χ. η στάση ενός ατόμου για το θέμα της αθανασίας της ψυχής στερεότυπο=προκατειλημμένη αντίληψη για ομάδα ατόμων, φυλή ή τάξη στέρηση=η αδυναμία πρόσβασης στα αγαθά π.χ. η φτώχεια στίγμα=η απόδοση σε μια ομάδα ή σ' ένα άτομο ενός μειωτικού χαρακτηριστικού π.χ. ομοφυλοφιλία
Τ ταμπού=καθετί το απαγορευμένο τάξη=τύπος διαστρωμάτωσης της κοινωνίας ο οποίος προσδιορίζεται από οικονομικούς παράγοντες ταξική πάλη=σύγκρουση μεταξύ κοινωνικών τάξεων η οποία συντελείται κυρίως σε οικονομικό επίπεδο
Υ υπεραξία=η αξία που παράγει ο εργαζόμενος, αφού αφαιρεθεί το ημερήσιο κόστος διατροφής του και την οποία καρπούται ο εργοδότης του Φ φασισμός=ρατσιστικό πολιτικό σύστημα φατική επικοινωνία=συναισθηματική επικοινωνία για τη διαμόρφωση κοινών στάσεωνφεμινισμός=διεκδίκηση ίσων ευκαιριών για γυναίκες και άνδρες φεουδαρχία=σύστημα γαιοκτησίας, το οποίο εκχωρεί φέουδα με αντάλλαγμα την παροχή υπηρεσιών φράξια=ομάδα ανθρώπων με κοινό συμφέρον
Ω ωρίμανση=διαδικασία ανάπτυξης ενός οργανισμού, η οποία καταλήγει σε αλλαγή συμπεριφοράς (π.χ. ωρίμανση του παιδιού για ανάγνωση ή γραφή)Γ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ